Στα τέλη του περασμένου Αυγούστου τα πορίσματα της Επιτροπής Augustine έδειξαν ότι η επανδρωμένη επιστροφή στη Σελήνη απαιτεί κάτι πολύ περισσότερο από φανφάρες και μεγαλόστομες διακηρύξεις. Οι περικοπές των υπαρχόντων κονδυλίων επιδεινώνουν μια ήδη δυσμενή κατάσταση. Άραγε ο Λευκός Οίκος θα λάβει τις τολμηρές αποφάσεις που απαιτούνται;
Στα τέλη του περασμένου Αυγούστου ανακοινώθηκε το πόρισμα της Επιτροπής Augustine, μιας ομάδας ειδικών που είχε επιφορτιστεί με την εξέταση του άμεσου μέλλοντος του αμερικανικού διαστημικού προγράμματος. Τα «μαντάτα» δεν είναι και τόσο καλά: με δυο λόγια, το τρέχον πλάνο της NASA να «συνταξιοδοτήσει» το διαστημικό λεωφορείο, να αποπερατώσει τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) και να επιχειρήσει επανδρωμένη επιστροφή στη Σελήνη μέχρι το 2020 δεν είναι ούτε κατ’ ιδέαν εφικτό χωρίς αποκατάσταση των σχετικών κονδυλίων, τα οποία περικόπηκαν αγρίως την περασμένη άνοιξη.
Η είδηση δεν ήταν ακριβώς κεραυνός εν αιθρία. Άλλωστε στις σελίδες αυτού του περιοδικού είχαμε «προβλέψει» ουκ ολίγες φορές αυτό που ένας οξυδερκής και έμπειρος παρατηρητής θα είχε εύκολα αντιληφθεί και το οποίο εκφράζεται θαυμάσια με το αρχαίο ρητό «δει δη χρημάτων…». Ή στην πιο σύγχρονη εκδοχή του, «no bucks, no Buck Rogers». Φαίνεται να φτάνει η στιγμή της αλήθειας για το αμερικανικό διαστημικό πρόγραμμα, στο οποίο αφθονούν οι μεγαλόστομες διακηρύξεις και οι ανακοινώσεις χωρίς σαφή χρονοδιαγράμματα, εν αντιθέσει με τα χορηγούμενα κονδύλια. Έχουμε ξαναγράψει στην «Π&Δ» ότι η νέα κυβέρνηση Obama είναι μάλλον εχθρικά διακείμενη σε μεγαλεπήβολα διαστημικά προγράμματα και μάλλον φαίνεται να επαληθευόμαστε. Είναι ιδιαίτερα σημαδιακό το γεγονός ότι η κρίσιμη αυτή καμπή εκδηλώνεται ακριβώς σαράντα χρόνια μετά την πρώτη προσσελήνωση, επέτειος που γιορτάστηκε τον περασμένο Ιούλιο με μεγάλες φανφάρες και μεγαλοστομίες (που βεβαίως δεν κοστίζουν τίποτα, αλλά αποδίδουν πολιτικά). Και η ουσία παραμένει: ακόμα και μισό αιώνα μετά την πρώτη προσσελήνωση, ο άνθρωπος θα εξακολουθήσει να «βολοδέρνει» σε περιγήινη τροχιά. Είναι ενδιαφέρον να κάνει κανείς μια αναδρομή και να δει σε ποιο σημείο εξέλιξης βρίσκονταν η πυραυλική και η αστροναυτική πενήντα χρόνια πριν την πρώτη προσσελήνωση, δηλαδή το 1919!
Το τρέχον πλάνο της NASA, το πρόγραμμα Constellation, που εκπονήθηκε μετά την τραγωδία του Columbia το 2003 ως πρωτοβουλία της κυβέρνησης Bush, αφορά την ολοκλήρωση του ISS, την απόσυρση των διαστημικών λεωφορείων και τη σταδιακή δημιουργία ενός νέου μέσου πρόσβασης σε τροχιά: της κάψουλας Orion η οποία θα φτάνει σε τροχιά με τον νέο πύραυλο Ares-1. Η πρώτη επανδρωμένη πτήση του Orion τοποθετείται το 2014. Αρχικά το Orion θα χρησιμοποιηθεί ως πορθμείο εξυπηρέτησης του ISS. Όμως ελάχιστες αποστολές θα αφιερωθούν στην εργασία αυτή. Το Orion θα χρησιμοποιηθεί ουσιαστικά για την επανδρωμένη επιστροφή στη Σελήνη, η οποία τοποθετήθηκε το 2019 (το συγκεκριμένος έτος επελέγη για… ψυχολογικούς λόγους αφού τότε θα συμπληρώνονται 50 χρόνια από την πρώτη προσσελήνωση). Το Orion θα αποτελεί το βασικό εργαλείο για την δημιουργία μιας επανδρωμένης προφυλακής στη Σελήνη και για πτήσεις στον Άρη, αλλά όπως έχουμε ήδη δείξει από παλιά (βλ. άρθρο μας στην Π&Δ τ. 242, Νοέμβριος 2005) κάτι τέτοιο είναι θέμα που σηκώνει μεγάλη συζήτηση. Όπως και να έχει, στο πλαίσιο της προσπάθειας αυτής προβλέπεται η δημιουργία της νέας σεληνακάτου (Lunar Surface Access Module [LSAM] ή Altair), ενός ισχυρού πυραυλικού φορέα (Ares V) και ενός πυραυλικού ορόφου για την διαφυγή από το βαρυτικό πεδίο της Γης (Earth Departure Stage ή EDS). Τα συστήματα αυτά θα αναπτυχθούν παράλληλα και θα δοκιμαστούν σε διάφορους συνδυασμούς μεταξύ τους –λίγο πολύ όπως τα αντίστοιχα συστήματα του προγράμματος Apollo. Προς το παρόν, το μοναδικό μέρος του προγράμματος Constellation που έχει πάρει σαφή μορφή και πορεία είναι το Orion. Στο τετραετές «χάσμα» ανάμεσα στην παύση των επιχειρήσεων του διαστημικού λεωφορείου και του ντεμπούτου του Orion/Ares-1, οι Αμερικανοί αστροναύτες θα πρέπει να ταξιδεύουν με ρωσικά Soyuz –κάτι όχι ιδιαίτερα ωφέλιμο για το αμερικανικό γόητρο.
Ωστόσο οι διακηρύξεις δεν αρκούν από μόνες τους. Όλα τα προηγούμενα θρωρούνταν ως περίπου βέβαια μέχρι πρότινος. Όμως η Επιτροπή Augustine, με επικεφαλής τον Norm Augustine, υψηλόβαθμο στέλεχος της αεροδιαστημικής βιομηχανίας και «βετεράνο» μιας αντίστοιχης επιτροπής το 1990, ανακοίνωσε πως θα απαιτηθούν ακόμα 50 δισεκ. δολάρια μέχρι το 2020, μόνο και μόνο για να επανέλθει το πρόγραμμα στην αρχική του κατάσταση (κατά την οποία έτσι κι αλλιώς εξελισσόταν με ρυθμό χελώνας). Αυτό το κονδύλι, έστω και επιμερισμένο σε διάστημα άνω της δεκαετίας, είναι σχεδόν απίθανο να παραχωρηθεί στη NASA, δεδομένης της οικονομικής συγκυρίας, της ανυπαρξίας πολιτικής βούλησης και των διαφορετικών προτεραιοτήτων της κυβέρνησης Obama. Όλα βέβαια πηγάζουν από το πόσο πραγματικά ενδιαφέρεται ο μέσος Αμερικανός για μεγαλεπήβολες επανδρωμένες διαστημικές αποστολές. Ήδη από τα τέλη Σεπτεμβρίου 2006, στο πλαίσιο μιας μελέτης που έγινε για το Αμερικανικό Ινστιτούτο Αεροναυτικής και Αστροναυτικής (ΑΙΑΑ) αναφέρθηκε ότι οι νεαροί Αμερικανοί ενήλικες «αδιαφορούν σε μεγάλο ποσοστό» για το πρόγραμμα Constellation. Η ίδια είδηση (spacedaily.com, 27.9.2006) αναφέρει ότι μόνο το 29% ενδιαφέρεται για μια επανδρωμένη επιστροφή στη Σελήνη, ενώ σχεδόν το 70% αντιτίθεται σε μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη. Και όλα αυτά σε περίοδο προ οικονομικής ύφεσης.
Αλλά ακόμα και στην αρχική του μορφή, το πλάνο της NASA προβλέπει ότι το διαστημικό λεωφορείο αποσύρεται σύμφωνα με το εκπονηθέν χρονοδιάγραμμα και ο ISS εκτρέπεται από τροχιά το 2016 –μια απόφαση μάλλον ολέθρια, η οποία βασίζεται στα αρχικά χρονοδιαγράμματα συναρμολόγησής του, τα οποία αναθεωρήθηκαν ριζικά μετά τις τρομακτικές υπερβάσεις στο κόστος και την τραγωδία του Columbia. Δεδομένου ότι ο ISS θα ολοκληρωθεί το 2010 (αντί του 2004) με κόστος άνω των $ 100 δισ. είναι κυριολεκτικά τραγικό να πετιέται στα σκουπίδια έπειτα από ωφέλιμη ζωή μόλις 6 ετών! Δεν είναι απορίας άξιο που κανείς στην Επιτροπή Augustine δεν φαίνεται να υποστηρίζει την απόφαση για την «απόσυρση» του ISS το 2016. Αλλά ακόμα και με αυτό το ενδεχόμενο, το σύστημα Orion/Ares-1 θα είναι περιορισμένο σε πτήσεις σε περιγήινη τροχιά (δηλαδή χωρίς ουσιαστικό προορισμό), μέχρι την έλευση του Ares-5, της σεληνακάτου Altair και των υπολοίπων «συστατικών» του Constellation, κάποια στιγμή μετά το 2020. Αν όμως η NASA αναγκαστεί να περιοριστεί στα περικομμένα από την κυβέρνηση Obama κονδύλια, ο βαριάς ανυψωτικής ικανότητας πύραυλος Ares-5 δεν θα είναι έτοιμος παρά μόνο το 2028! (και αυτό, καλώς εχόντων των πραγμάτων). Όμως ακόμα και τότε, δεν θα είναι έτοιμη η σεληνάκατος και τα βοηθητικά συστήματα. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά η βετεράνος Αμερικανίδα αστροναύτις Sally Ride, μέλος της Επιτροπής Augustine: «Το 2028 θα έχουμε ένα όχημα βαριάς ανύψωσης αλλά απολύτως τίποτα να στείλουμε στη Σελήνη».
Τα «κακά μαντάτα» είχαν αρχίσει να καταφθάνουν από την προηγούμενη άνοιξη, όταν η κυβέρνηση Obama περιέκοψε πάνω από $ 3 δισεκ. από το μακροπρόθεσμο πλάνο της NASA –χρήματα που ήταν απαραίτητα για την ανάπτυξη του Ares-5 (και αυτό πριν το σχηματισμό της Επιτροπής Augustine). Όμως ακόμα και 3 παραπανίσια δισεκατομμύρια δεν πρόκειται να καλύψουν τις ανάγκες του ISS μετά το 2015. Όπως μαρτυρά και το όνομά του, ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός δεν αποτελεί αποκλειστικό εγχείρημα των ΗΠΑ. Η Ρωσία, η Ευρώπη, η Ιαπωνία και ο Καναδάς έχουν επενδύσει τεράστια ποσά στην τροχιακή πλατφόρμα και επιθυμούν διακαώς να επιμηκύνουν την ωφέλιμη ζωή του (το ευρωπαϊκό ερευνητικό διαμέρισμα Columbus εκτοξεύτηκε μόλις το 2008 ενώ το ιαπωνικό μόλις φέτος). Η Επιτροπή Augustine υποστηρίζει την παράταση των εργασιών στον ISS μετά το 2020, αλλά αυτό σημαίνει ότι η ανάπτυξη του Orion/Ares-1 θα καθυστερήσει, αφού τα σχετικά κονδύλια θα διοχετευθούν στον ISS.
Η Επιτροπή εξέτασε εναλλακτικές σύμφωνα με τις οποίες μπορεί να κινηθεί η NASA αν ενισχυθεί το επίπεδο χρηματοδότησης του επανδρωμένου προγράμματος κατά $ 3 δισεκ. ετησίως (προς το παρόν είναι $ 8,6 δισεκ.). Γύρω στα $ 2,5 δισεκ. από αυτά θα μπορούσαν να δαπανηθούν σε μια 4ετή περίοδο για την ανάπτυξη οχημάτων τα οποία θα μπορούσαν να μεταφέρουν ανθρώπους σε τροχιά στη θέση του Orion/Ares-1. Όλα τα εναλλακτικά αυτά σενάρια αφορούν την επέκταση της ωφέλιμης ζωής του ISS μέχρι το 2020.
Μια από τις εναλλακτικές λύσεις είναι η παράταση της δραστηριότητας του διαστημικού λεωφορείου μέχρι το 2015 (κάτι που είχαμε αναφέρει πολλές φορές στις σελίδες της Π&Δ). Στην περίπτωση αυτή, τα νέα οχήματα θα χρησιμοποιηθούν για την πρόσβαση στον ISS στην περίοδο 2015-2020. Στην εκδοχή αυτή προβλέπεται και η δημιουργία ενός πυραύλου βαριάς ανυψωτικής ικανότητας ο οποίος θα αποτελείται από «συστατικά» του διαστημικού λεωφορείου και θα αντικαταστήσει τον αρχικώς προβλεπόμενο Ares-5.
Μια άλλη εναλλακτική προβλέπει απόσυρση των διαστημικών λεωφορείων το 2011, δηλαδή ένα χρόνο μετά την προβλεπόμενη προθεσμία, ανάπτυξη εναλλακτικών οχημάτων που θα λειτουργήσουν ως το 2020 και ανάπτυξη μιας υποβαθμισμένης εκδοχής του Ares-5.
Τέλος, μια άλλη κατηγορία επιλογών αφορά εξορμήσεις στο βαθύ διάστημα –συγκεκριμένα πτήσεις στα σημεία Langrange (σημεία όπου η βαρυτική διελκυστίνδα Γης-Σελήνης ισορροπεί) και πτήσεις σε κοντινούς αστεροειδείς (κάτι που εξετάσαμε σε άρθρο μας στο τ. 270, Μάρτιος 2008). Ο Άρης, ως προορισμός επανδρωμένων αποστολών, δεν αποκλείστηκε από την Επιτροπή Augustine, αλλά θεωρείται πλέον ως επιστέγασμα μιας μεγάλης (και πολύ μακρόχρονης) προσπάθειας που θα περιλαμβάνει πολλά προηγούμενα βήματα, όλο και μεγαλύτερα. Η Επιτροπή εξέτασε και το ενδεχόμενο Mars Direct –δηλαδή την εξάλειψη της Σελήνης ως στόχο και την επικέντρωση των προσπαθειών στον Κόκκινο Πλανήτη- αλλά δεν άργησε να απορρίψει αυτή την εκδοχή.
Κανένα από τα βραχυπρόθεσμα σενάρια της Επιτροπής τα οποία αφορούν μικρή απόκλιση από τα πλάνα της NASA δεν συμπεριλαμβάνει τους φορείς Ares-1 και 5. Αντί γι αυτό η επιτροπή εξέτασε τρεις διαφορετικές κλάσεις πυραύλων για μεταφορά ανθρώπων σε περιγήινη τροχιά.
• Ares-5 Life: μια υποβαθμισμένη εκδοχή του Ares-5 με 10% μικρότερη ανυψωτική ικανότητα προς χαμηλή τροχιά. Σε αντίθεση με τον Ares-5, ο πύραυλος αυτός θα είναι human-rated (κατάλληλος για επανδρωμένες αποστολές). • Ένας «απόγονος» του διαστημικού λεωφορείου ο οποίος θα μπορούσε να πρωτοπετάξει το 2011. Αυτό το όχημα θα χρησιμοποιεί περισσότερα συστατικά του διαστημικού λεωφορείου απ’ ό,τι η πυραυλική οικογένεια Ares και θα μπορούσε να εκτοξεύεται προσαρμοσμένος στην κορυφή, ή στο πλάι ενός SRB (πυραύλου στερεού προωθητικού). • Ένας νέος πύραυλος με τη μισή ανυψωτική ικανότητα του Ares-5 με πρώτο όροφο που θα λειτουργεί με κηροζίνη και οξυγόνο (όπως ο πρώτος όροφος του Saturn-5 ή του Atlas-V).
Το πώς θα αντιδράσει ο Λευκός Οίκος στα πορίσματα της Επιτροπής Augustine είναι κάτι που δεν μπορεί να προβλεφθεί προς το παρόν. «Παρουσιάσαμε ένα δίλημμα στο Λευκό Οίκο. Το διαστημικό πρόγραμμα που διαθέτουμε σήμερα, το επανδρωμένο πρόγραμμα, απλώς δεν είναι εκτελέσιμο με τα χρήματα που διαθέτουμε», δήλωσε ο Norm Augustine. «Συνεπώς είτε πρέπει να κάνουμε κάτι με το υπάρχον πρόγραμμα το οποίο φοβάμαι ότι δεν θα είναι και ιδιαίτερα επιτυχημένο, είτε θα ξοδέψουμε κάτι περισσότερο για να έχουμε κάτι πραγματικά συναρπαστικό και εφαρμόσιμο. Αυτή είναι η πρόκληση στην οποία πρέπει να αντιμετωπίσει ο Λευκός Οίκος».
Σύμφωνα με τον John Logsdon, πρώην διευθυντή του Ινστιτούτου Διαστημικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο George Washington, ο Λευκός Οίκος μπορεί να κάνει μήνες μέχρι να αποφασίσει την πορεία δράσης. «Κληρονομήσαμε μια από τις πολυάριθμες κίβδηλες υποσχέσεις της κυβέρνησης Bush –να καταστρώσουμε ένα πολύ καλό πρόγραμμα χωρίς να παράσχουμε τους πόρους για να το χρηματοδοτήσουμε», λέει και καταλήγει: «Ζήσαμε μια αυταπάτη επί πέντε χρόνια».
Όμως δεν έχει «αυταπάτες» όποιος είναι οξυδερκής. Η τρέχουσα πολιτική και οικονομική συγκυρία δεν ευνοεί καθόλου τις επανδρωμένες διαστημικές αποστολές και ο ανταγωνισμός εκ μέρους άλλων διαστημικών δυνάμεων (πχ Κίνα, Ρωσία και Ευρώπη) μοιάζει αναιμικός και –για διάφορους λόγους τους οποίους έχουμε πολλάκις εξετάσει στα άρθρα μας- μάλλον θα συνεχίσει να είναι στο ορατό μέλλον. Στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, το κύριο χαρακτηριστικό των επανδρωμένων διαστημικών προγραμμάτων είναι η παράλυση της θέλησης για μεγάλα άλματα, μια υστερική εμμονή με την έννοια της «ασφάλειας με κάθε κόστος» και η επιμελής αποφυγή κάθε ρίσκου (η έννοια του οποίου αναθεωρείται κάθε λίγο και λιγάκι). Όπως έχουμε ξαναγράψει, τα διαστημικά συστήματα δεν έγιναν ξαφνικά περισσότερο ανασφαλή. Απλώς ο πήχης τοποθετήθηκε ψηλότερα από μια Αμερική (και μια ανθρωπότητα κατ’ επέκταση) που τρέμει την ανασφάλεια, που αποζητά κέρδος χωρίς ρίσκο, που εξοβελίζει τον κίνδυνο, που βαυκαλίζεται αδιάκοπα με φαντασιώσεις και ευσεβείς πόθους.
Ακόμα και στην περίπτωση που το αμερικανικό σεληνιακό πρόγραμμα τελικά συνεχιστεί όπως είχε αναγγελθεί (σχεδόν αδύνατο) και η πρώτη προσσελήνωση γίνει το 2020 (φύσει αδύνατο), τι θα έχει αποδείξει αυτό, πέραν του ότι ο άνθρωπος επανέλαβε το ίδιο πράγμα μετά από πενήντα χρόνια; (και μάλιστα με τον ίδιο σχεδόν τρόπο, μια που το πρόγραμμα Constellation αποτελεί μια ελαφρώς αναβαθμισμένη εκδοχή του Apollo). Υποτίθεται πως η επιστροφή στη Σελήνη δεν θα είναι ένα θνησιγενές πρόγραμμα, όπως το Apollo, που θα τερματιστεί μετά τις πρώτες προσσεληνώσεις, αλλά απλώς το πρώτο βήμα για την δημιουργία μιας επανδρωμένης προφυλακής εκεί. Όμως η πικρή αλήθεια είναι πως οι σκέψεις, οι ιδέες και τα λεπτομερή σχέδια για σεληνοβάσεις εκπονούνται εδώ και τριάντα χρόνια –για να καταλήξουν όλα στο καλάθι των αχρήστων. Ο λόγος ήταν πάντα το υπερβολικό κόστος.
Σήμερα το υπερβολικό κόστος είναι μια θαυμάσια δικαιολογία απόκρυψης του φόβου του ρίσκου. Αν μιλάμε για σεληνοβάση, μιλάμε για ένα απείρως δαπανηρότερο και απαιτητικότερο πρόγραμμα από έναν απλό «Απόλλωνα του 21ου αιώνα». Μιλάμε για κάτι πολύ πιο περίπλοκο, ριψοκίνδυνο και δολαριοβόρο από τον ISS, που βολοδέρνει σε περιγήινη τροχιά, με πλήρωμα που μόλις φέτος έγινε εξαμελές, ακόμα ανολοκλήρωτος και με προϋπολογισμό που έχει ξεπεράσει ακόμα και τις πιο απαισιόδοξες εκτιμήσεις. Το κόστος μιας μίνιμουμ σεληνοβάσης (δηλαδή μιας προφυλακής 3-4 ατόμων) θα είναι ίσως και 3 φορές μεγαλύτερο από του ISS. Επιπλέον, οι κίνδυνοι που θα αντιμετωπίσουν οι αστροναύτες στη Σελήνη θα είναι ασύγκριτα μεγαλύτεροι. Η NASA απέκλεισε εξαρχής βάρδιες στον ISS μεγαλύτερες από εξάμηνο για «λόγους ασφαλείας» (και ο ISS βρίσκεται «δυο βήματα» μακριά). Ύστερα απ’ όλα αυτά, η κατασκευή σεληνοβάσης φαντάζει ως όνειρο θερινής νυκτός. Όσο για τις πτήσεις στον Άρη…αφήστε το καλύτερα.
Η αρρωστημένη προσκόλληση στο θέμα της «ασφάλειας» παρεμποδίζει οποιαδήποτε τολμηρό όραμα. Τα τολμηρά οράματα μπορούν να γίνουν πραγματικότητα μόνο εάν η ανθρωπότητα εναγκαλιστεί ξανά το όνειρο και ριψοκινδυνέψει αφήνοντας κατά μέρος τις υστερίες και τις φοβίες του χορτασμένου και του μαλθακού. Προς το παρόν δεν υπάρχει κανένα σημάδι που να δείχνει ότι η κατάσταση αυτή αλλάζει –μάλλον το αντίθετο.
Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 287 του περιοδικού Πτήση & Διάστημα, το Σεπτέμβριο του 2009. Διαβάστε το θεωρώντας το, αν μη τι άλλο, ως αντίδοτο στην σταθερή δίαιτα κακομεταφρασμένης και κακοχωνεμένης μπουρδολογίας περί διαστήματος και αστροναυτικής που σας σερβίρουν καθημερινά τα ελληνικά ΜΜΕ. Ή ως συνέχεια σε αυτό το άλλο άρθρο που είχα αναρτήσει παλιότερα.