Κι αν τα πράγματα δεν είχαν γίνει όπως έγιναν; Η ερώτηση ίσως φαίνεται ηλίθια, αλλά από κάτι τέτοιες ερωτήσεις ξεκίνησε και η Θεωρία της Σχετικότητας. Άραγε τι θα δούμε αν ανοίξουμε κάποιες πόρτες πίσω από τις οποίες κρύβονται εναλλακτικές επιλογές και εκβάσεις ιστορικών γεγονότων;
Η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες συμφορές στην ιστορία του ελληνισμού. Μετά την αποτυχημένη Μικρασιατική Εκστρατεία, ο ελληνικός στρατός ηττήθηκε και αποχώρησε ταπεινωμένος. Το ελληνικό στοιχείο της Μικράς Ασίας, με παρουσία αιώνων, ξεριζώθηκε αμετάκλητα. Η ιστορική αυτή καμπή υπήρξε και το τέλος της Μεγάλης Ιδέας που επί δεκαετίες προσδιόριζε την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας. Άραγε θα μπορούσαν τα πράγματα να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά; Ο Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου εξετάζει αυτό το ενδεχόμενο σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του (περιοδικό What if – Τι θα συνέβαινε αν…, τ. 3, 2008)
Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, κατά τους οποίους η ελληνική επικράτεια μεγάλωσε απότομα, η χώρα συμμετείχε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο από τον οποίο –παρά τον τραγικό Εθνικό Διχασμό- αποκόμισε περαιτέρω γεωγραφικά οφέλη. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, που ήταν με την παράταξη των ηττημένων, έπνεε τα λοίσθια. Χάρη στη Συνθήκη των Σεβρών (Ιούλιος 1920), η Ελλάδα είχε αποκτήσει την Ανατολική Θράκη, ενώ είχε αναλάβει και τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης (με επικρατούν το ελληνικό στοιχείο) επί πέντε χρόνια με δυνατότητα μελλοντικής ένωσης της περιοχής με την Ελλάδα, κατόπιν δημοψηφίσματος. Η συμφωνία αυτή είχε υπογραφεί από την ηττημένη οθωμανική κυβέρνηση. Όμως δεν την δέχονταν οι Τούρκοι εθνικιστές που, με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ, επικρατούσαν στην Ανατολία.
Το Μάιο του 1921 η ελληνική κυβέρνηση, που δεν είχε καμία ουσιαστική υποστήριξη από τους Συμμάχους για την εφαρμογή της Συνθήκης των Σεβρών, έπρεπε να αντιμετωπίσει μόνη της την ισχυροποιημένη τουρκική εθνικιστική απειλή. Ακόμα χειρότερα, η επαναφορά του βασιλιά Κωνσταντίνου το Δεκέμβριο του 1920 είχε αναζωπυρώσει το Διχασμό.
Η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να εφαρμόσει με τα όπλα τη Συνθήκη στην Ανατολία. Η ελληνική στρατιά αριθμούσε 120.000 άντρες, οργανωμένους σε 11 μεραρχίες. Η στρατηγική σχεδίαση ήταν ελλιπής εξαρχής αφού προέβλεπε μόνο την επιδίωξη συντριβής των Τούρκων και δεν είχε μελετήσει το ενδεχόμενο περαιτέρω προώθησης. Τον Ιούλιο του 1921 οι Τούρκοι κατατροπώθηκαν στο Εσκή Σεχίρ και στο Αφιόν Καραχισάρ. Όμως διατήρησαν τις δυνάμεις τους και υποχώρησαν πίσω από τον ποταμό Σαγγάριο, σε δυσπρόσιτα υψώματα, φράζοντας το δρόμο προς την πρωτεύουσά τους, Άγκυρα.
Η ελληνική στρατιωτική ηγεσία ολιγώρησε και χρονοτρίβησε αδικαιολόγητα στις κατειλημμένες πόλεις. Οι Έλληνες στρατηγοί ήταν απότακτοι και είχαν επανέλθει με την κυβερνητική αλλαγή του 1920, οπότε δεν διέθεταν πολεμική πείρα. Μετά από σύσκεψη, αποφασίστηκε η περαιτέρω πορεία προς την Άγκυρα ώστε οι Τούρκοι να συντριβούν τελεσίδικα.
Στις σκληρές μάχες που έλαβαν χώρα όλο τον Αύγουστο του 1921 κάθε παράταξη έχασε το 1/5 της συνολικής της δύναμης! Νικητές αναδείχθηκαν οι Τούρκοι που αναχαίτισαν την ελληνική επίθεση με δυσαναπλήρωτες απώλειες οι οποίες καθιστούσαν προβληματική την περαιτέρω προέλαση. Η θλιβερή συνέχεια είναι γνωστή: ο ελληνικός στρατός υποχώρησε και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Μικρά Ασία –με την επακόλουθη τραγική εκρίζωση του ελληνικού στοιχείου.
Αν όμως τα πράγματα είχαν εξελιχθεί διαφορετικά; Τι θα συνέβαινε αν στις 29 Αυγούστου 1921 η ελληνική διοίκηση αποφάσιζε να συνεχίσει μέχρι τέλους την προσπάθεια, ενισχυμένη από επιπλέον δυνάμεις που όντως υπήρχαν διαθέσιμες; Ενισχυμένη με 13.000 άντρες, η ελληνική δύναμη διέρρηξε την τρίτη και τελευταία τουρκική αμυντική γραμμή, στις αρχές Σεπτεμβρίου. Οι Τούρκοι οπισθοχώρησαν νότια και ανατολικά, αφήνοντας ανυπεράσπιστη την Άγκυρα. Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε εύκολα την πρωτεύουσα των εθνικιστών.
Η επιτυχία αυτή αύξησε περαιτέρω το ήδη ακμαίο ηθικό των νικητών ενώ άνοιγε δυνατότητες για περαιτέρω ελληνικές επιχειρήσεις. Η Άγκυρα μετατράπηκε σε βάση μελλοντικών επιχειρήσεων ενώ η σιδηροδρομική γραμμή που τη συνέδεε με τη Μικρά Ασία φρουρείτο καλά από 10 μεραρχίες. Σημαντική εξέλιξη ήταν επίσης η συνεργασία της Μικρασιατικής Στρατιάς με Πόντιους αντάρτες που δρούσαν στα βόρεια.
Η Ελληνική στρατιά ξεχειμώνιασε χωρίς απρόοπτα στην Άγκυρα και την άνοιξη του 1922 πραγματοποιήθηκαν επιχειρήσεις προς βορράν, ανατολάς και νότο. Όμως η κατάληψη της Άγκυρας ενίσχυσε ιδιαίτερα τη διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας απέναντι στους Συμμάχους –που πλέον δεν διέθεταν την ενότητα που είχαν στη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.
Για τους Άγγλους, η ελληνική ισχυρή παρουσία στα βάθη της Τουρκίας ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη. Ήδη είχαν καταλάβει την Κωνσταντινούπολη το 1918 ελέγχοντας την έξοδο της Ρωσίας από το θαλάσσιο αυτό πέρασμα. Οι πετρελαϊκές τους εταιρίες ενδιαφέρονταν για τα κοιτάσματα της Μοσούλης. Η θέση του φιλέλληνα πρωθυπουργού Λλόυντ Τζωρτζ, ενισχύθηκε. Η αγγλική κυβέρνηση βοήθησε στην σύναψη δανείου προς την Ελλάδα, η οποία το επιθυμούσε διακαώς. Οι Γάλλοι, ακολουθώντας την Αγγλία, παρέμειναν πιστοί στην προσπάθεια επιβολής της Συνθήκης των Σεβρών. Η Σοβιετική Ένωση, που ενίσχυε τον Κεμάλ, δίσταζε να συνεχίσει την ίδια τακτική μετά την συντριβή του τελευταίου.
Οι Τούρκοι διασπάστηκαν και –ακόμα χειρότερα γι αυτούς- το ηθικό τους καταρρακώθηκε, βλέποντας να ηττώνται ακόμα μια φορά. Ο Κεμάλ ήταν αποφασισμένος, αλλά αυτό δεν αρκούσε. Ήταν όμως αρκετά ρεαλιστής για να συμβιβαστεί, θυσιάζοντας τμήματα της χώρας του προκειμένου να διατηρήσει άλλα.
Η Συνθήκη των Σεβρών είχε πια εφαρμοστεί. Η Ελλάδα των δυο ηπείρων και των πέντε θαλασσών είχε γίνει πραγματικότητα. Η δημοτικότητα του Κωνσταντίνου έφτασε στα ύψη ενώ ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που είχε μεταβεί στο Παρίσι μετά την εκλογική του ήττα το 1920, έμεινε εκεί ιδιωτεύοντας ως το θάνατό του το 1936. Η βασιλεία παρέμεινε αδιατάρακτη στην Ελλάδα. Δεν έγινε ούτε το πραξικόπημα των Πλαστήρα-Γονατά, ούτε σημειώθηκαν επεμβάσεις του στρατού στην πολιτική ζωή (όπως έγινε στο δικό μας κόσμο).
Η Τουρκία διαμελίστηκε. Η Ανατολική Θράκη και η περιοχή της Σμύρνης προσαρτήθηκαν στο ελληνικό κράτος το 1925. Ανατολικές επαρχίες αποσπάστηκαν για να σχηματίσουν το Κουρδιστάν, ενώ οι βόρειες περιοχές των Ποντίων απέκτησαν την αυτονομία τους. Ο Μουσταφά Κεμάλ προσπάθησε να μετατρέψει την Τουρκία σε δυτικό κράτος, αλλά η προσπάθειά του δεν είχε βάθος και ατόνησε μετά το θάνατό του από κίρρωση του ήπατος το 1938…