Κι αν τα πράγματα δεν είχαν γίνει όπως έγιναν; Η ερώτηση ίσως φαίνεται ηλίθια, αλλά από κάτι τέτοιες ερωτήσεις ξεκίνησε και η Θεωρία της Σχετικότητας. Άραγε τι θα δούμε αν ανοίξουμε κάποιες πόρτες πίσω από τις οποίες κρύβονται εναλλακτικές επιλογές και εκβάσεις ιστορικών γεγονότων;
Κι αν η χώρα μας είχε γίνει κομμουνιστική; Α, αντί για τις ΗΠΑ κυριαρχούσε στην πολιτική μας ζωή η Σοβιετική Ένωση; Αν η εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 ήταν αντεστραμμένη; Η ζωή μας θα ήταν καλύτερη ή χειρότερη; Ή μήπως σε άλλα καλύτερη και σε άλλα χειρότερη;
Αυτά τα ερωτήματα –και πολλά άλλα- ο φίλος μου συγγραφέας Δημήτρης Φύσσας (στη φωτο αριστερά, είμαστε οι δυο μας σε ημερίδα επιστημονικής φαντασίας το 2006 στην Ερμούπολη της Σύρου) τα εξετάζει διεξοδικά στο πλαίσιο του μυθιστορήματός του "Πλατεία Λένιν Πρώην Συντάγματος". Ο εναλλακτικός κόσμος που «χτίζει» ο ΔΦ στο βιβλίο του είναι συναρπαστικά αληθοφανής.
Η κομβική χρονιά είναι το 1944. Οι Σύμμαχοι καθηλώνονται αποτελεσματικά στις Αρδέννες από τη γερμανική αντεπίθεση. Ο Ρούζβελτ δεν επανεκλέγεται. Οι Σύμμαχοι χάνουν πολύτιμο χρόνο. Ενώ η Γερμανία τους δυσκολεύει ακόμα στο Ρήνο, οι Σοβιετικοί είχαν φτάσει στην Κρήτη. Μόνο όταν κατέλαβε όλες τις χώρες από τη Βαλτική ως το Αιγαίο, ο Κόκκινος Στρατός έριξε ανεπιφύλακτα τις δυνάμεις του εναντίον του Βερολίνου. Όταν τα Χριστούγεννα του 1945 ο Χίτλερ αυτοκτονούσε στην πολιορκημένη Καγγελαρία του, φιλοσοβιετικές κυβερνήσεις είχαν εδραιωθεί από τη Βαρσοβία μέχρι την Αθήνα. Σχεδόν ταυτόχρονα συνθηκολογούσε και η Ιαπωνία –στην οποία δεν έπεσαν ποτέ ατομικές βόμβες, αφού αυτές έγινε εφικτό να κατασκευαστούν μόλις το 1946.
Οι Γερμανοί αποχώρησαν από την Ελλάδα το Δεκέμβριο του 1944. Ταυτόχρονα ο Κόκκινος Στρατός εισήλθε στη χώρα. Όμως η Δωδεκάνησος δέχτηκε εισβολή από την Τουρκία που κήρυξε την τελευταία στιγμή τον πόλεμο στον Άξονα. Χιλιάδες πρόσφυγες έφυγαν προς την Κρήτη, την Ικαρία και τις Κυκλάδες.
Σχηματίστηκε αντάρτικη εαμική κυβέρνηση που λεγόταν Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Σβώλο. Όταν αποβιβάστηκε στον Πειραιά η δεύτερη κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου δεν χρειάστηκε πολύ να αντιληφθεί πώς είχε η κατάσταση. Οι δυο κυβερνήσεις συγχωνεύτηκαν και το ΚΚΕ πήρε 5 υπουργεία. Στις αρχές του 1945 έγινε δημοψήφισμα με το οποίο καταργήθηκε η βασιλεία. Ο ηγέτης του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, επέτρεψε στους αστούς πολιτικούς να οργανώσουν τα προπολεμικά τους κόμματα. Όμως στις στημένες εκλογές του Μαΐου 1945 όλα τους συγκέντρωσαν μόλις 39% έναντι 61% του ΚΚΕ.
Το 1947 η δολοφονία του Γιάννη Ζέβγου, μέλους του πολιτικού γραφείου του ΚΚΕ αποκάλυψε ένα «πραξικόπημα» που υποτίθεται ότι σχεδίαζαν βασιλόφρονες και βενιζελικοί με σκοπό την παλινόρθωση του παλαιού συστήματος. Αμέσως η Εργατική Πολιτοφυλακή και η Λαϊκή Κρατική Ασφάλεια (ΛΑΚΡΑΣΦΑ) διέλυσαν όλα τα αστικά κόμματα. Η Βουλή του 1945 διαλύθηκε και οι μη κομμουνιστές βουλευτές συνελήφθησαν. Αρκετοί πολιτικοί ηγέτες εκτελέστηκαν, το ίδιο και πολυάριθμοι οπαδοί τους. Στις εκλογές που ακολούθησαν υπήρχε μόνο ένα ψηφοδέλτιο και –αναμενόμενα- το ΚΚΕ πήρε 99,9%.
Μέχρι το τέλος του 1947, δεκάδες χιλιάδες πολίτες διέφυγαν προς την Ανατολική Θράκη, τα Δωδεκάνησα και από εκεί στην Κύπρο. Το ζαχαριαδικό καθεστώς έκανε τα στραβά μάτια στη φυγή τους κρίνοντας ότι έτσι θα μειωθεί η μελλοντική εσωτερική αντιπολίτευση ενώ Τούρκοι και Αμερικανοί τους διευκόλυναν ανοιχτά.
Τον Απρίλιο του 1948 έγινε στη Μόσχα το συνέδριο «Ρυθμίσεις μεταξύ Φίλων». Εκεί αποφασίστηκαν εδαφικοί διακανονισμοί σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν. Ακολούθησαν διμερείς συνθήκες μεταξύ των κρατών που εξεδίκευσαν τις συνολικές ρυθμίσεις.
Στην Ελλάδα δόθηκε η νότια Αλβανία/Βόρεια Ήπειρος. Της αφαιρέθηκε όμως η Μακεδονία, η οποία ενσωματώθηκε στην Ομόσπονδη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας, τμήμα της Γιουγκοσλαβίας με πρωτεύουσα (πλέον) την Θεσσαλονίκη. Ήταν η πρώτη φορά μετά την ανεξαρτησία της, που η Ελλάδα έχανε δικά της εδάφη.
Για να τηρηθούν οι ισορροπίες, η Θράκη παρέμεινε στο ελληνικό κράτος, με το οποίο όμως δεν είχε πλέον εδαφική επαφή.
Στο τέλος της δεκαετίας του 1940 η Ελλάδα ανακηρύχθηκε και τυπικά «Σοσιαλιστική Δημοκρατία». Ψηφίστηκε νέο Σύνταγμα, γράφτηκε νέος Εθνικός Ύμνος και υιοθετήθηκε νέα σημαία, η Τρίχρωμη (γαλάζιο φόντο, λευκό άστρο στο κέντρο με ένα κόκκινο σφυροδρέπανο). Το επίθετο «εθνικός/η/ο» καταργήθηκε από όλες τις δημόσιες υπηρεσίες και τους οργανισμούς και αντικαταστάθηκε από το «λαϊκός/η/ο», «δημόσιος/α/ο» και «εργατικός/η/ο». Το ΚΚΕ παρέμεινε το μοναδικό νόμιμο κόμμα με γενικό γραμματέα το Ζαχαριάδη –που ανέλαβε και πρωθυπουργός ενώ το αξίωμα του προέδρου της Δημοκρατίας καταργήθηκε.
Ακολούθησαν οικονομικές αλλαγές σε πλήρως κομμουνιστική κατεύθυνση. Η ατομική ιδιοκτησία καταργήθηκε. Η γη έγινε περιουσία του κράτους. Ολες οι επιχειρήσεις κρατικοποιήθηκαν και όλοι έγιναν δημόσιοι υπάλληλοι. Καθιερώθηκε νέο νόμισμα, γνωστό ως «κόκκινη δραχμή». Η ανεργία έπαψε να υπάρχει αφού το κράτος απορροφούσε κάθε υποψήφιο προς εργασία. Ιδρύθηκαν νέα εργοστάσια, κυρίως βαριάς βιομηχανίας. Οι τιμές έπεσαν και έτσι μισθοί και συντάξεις έφταναν για μια στοιχειωδώς επαρκή ζωή. Το κράτος έχτιζε τεράστιες πολυκατοικίες όπου όλοι μπορούσαν να στεγαστούν.
Ένα είδος ανομολόγητης συμμαχίας αναπτύχθηκε ανάμεσα στην ορθόδοξη εκκλησία και το κυβερνών ΚΚΕ. Το κόμμα εξέπεμπε προς τον ανώτατο κλήρο το μήνυμα: «σας αφήνουμε να τα παίρνετε από όσους επιθυμούν να σας τα δίνουν, αλλά θα συμβάλλετε στη δημόσια τάξη». Η εκκλησία απαντούσε «ΟΚ», έπραττε αυτό ακριβώς κι όλοι ήταν ευχαριστημένοι. Έχασε βέβαια κάποια από τα προνόμιά της αφού η περιουσία της πέρασε στο κράτος.
Η ελληνική κοινωνία άλλαξε ραγδαία. Η δημόσια τάξη και ησυχία αναγορεύτηκαν σε υπέρτατες αξίες. Όσοι δεν άντεχαν έφευγαν πρόσφυγες –τουλάχιστον στην αρχή. Ο χρυσός κανόνας ήταν «σιωπή-εργασία-προσαρμογή-χειροκρότημα». Οποιαδήποτε απόκλιση, οποιαδήποτε προσπάθεια για διατύπωση άλλης άποψης, οποιαδήποτε «στραβή» ερώτηση, όλα αυτά μπορούσαν να οδηγήσουν στη ΛΑΚΡΑΣΦΑ, μετά την οποία υπήρχαν συγκεκριμένες και προδιαγεγραμμένες συνέχειες.
Οι Έλληνες υπέφεραν, κάπως, την έλλειψη ελευθεριών, όποτε είχαν να φάνε. Αλλά πολλές φορές το σύστημα αποτύχαινε και οι άνθρωποι πεινούσαν. Το 1951 και το 1954 ξέσπασαν σοβαρές εξεγέρσεις που κατεστάλησαν από τη ΛΑΚΡΑΣΦΑ με την συμπαράσταση των σοβιετικών δυνάμεων –με άγνωστο αριθμό θυμάτων.
Το 1953 ο Στάλιν πέθανε και το 1956 ο Νικίτα Χρουστσόφ τον αποκήρυξε, ξεκινώντας την αποσταλινοποίηση. Με «παλατιανό πραξικόπημα» ο Νίκος Ζαχαριάδης καθαιρέθηκε και την εξουσία ανέλαβε η «τρόικα» των Ηλία Ηλιού, Μάρκου Βαφειάδη και Μήτσου Παρτσαλίδη. Ο Ζαχαριάδης εξορίστηκε και αυτοκτόνησε το 1963. Ακολούθησε άνεμος ανανέωσης στο κόμμα, την κοινωνία και τα μέσα ενημέρωσης. Οι διώξεις μειώθηκαν. Οι εφημερίδες δημόσιευαν ελεύθερα κριτικές για ποικίλα ζητήματα και προβλήματα. Η λογοκρισία ατόνησε και απαγορευμένα βιβλία (Καβάφης, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Καραγάτσης., Καζαντζάκης) κυκλοφόρησαν. Το ροκ εντ ρολ και τα ρεμπέτικα –είδη υπό διωγμό- επετράπησαν. Στο έκτακτο συνέδριο του Κόμματος το 1960 ανακηρύχθηκε ως νέος στόχος «Σοσιαλισμός με Δημοκρατία».
Όμως η κομματική νομενκλατούρα αντέδρασε έντονα. Το 1964 ο Χρουστσόφ ανατράπηκε και ανέλαβε την εξουσία ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ, εγκαινιάζοντας μια νέα περίοδο: αυτή της στασιμότητας. Την επόμενη χρονιά αντίστοιχη μεταβολή έγινε και στην Ελλάδα: αναδείχθηκε ως γενικός γραμματέας ο Κώστας Χαρισιάδης (aka Χαρίλαος Φλωράκης). Το ΚΚΕ ξαναγύρισε σε σκληρές θέσεις σε όλους τους τομείς και ο άνεμος ανανέωσης έσβησε. Ακολούθησαν διώξεις. Ο Χαρισιάδης φρόντισε να εκκαθαρίσει το Κόμμα και τους μηχανισμούς του και όλα έμοιαζαν να πηγαίνουν «ισορροπημένα και χωρίς ακρότητες». Το νέο σύνθημα ήταν «Πάντα με την ΕΣΣΔ-Ηρεμία στο Κόμμα-Ομαλότητα στην Κοινωνία». Αυτό βεβαίως σήμαινε ουσιαστικά ακινησία και αποτελμάτωση. Ο λαός αποκάλεσε την κατάσταση «Η Νιρβάνα του Χαρισιάδη».
Το Νοέμβρη του 1973, ξέσπασε η τρίτη και χειρότερη εξέγερση εναντίον του καθεστώτος, με κέντρο το Πολυτεχνείο. Η Αθήνα φλεγόταν επί μέρες ενώ οι επαναστάτες κατέλαβαν πολλά δημόσια κτίρια. Η κατάληψη του Πολυτεχνείου κράτησε από τις 21 Νοεμβρίου μέχρι τις 2 Δεκεμβρίου, οπότε επενέβησαν τα σοβιετικά τανκς. Ο φόρος αίματος ήταν βαρύτατος. Σύμφωνα με τα απόρρητα στοιχεία του ΚΚΕ, οι οδομαχίες στοίισαν στην Αθήνα 2.516 νεκρούς και 9.120 τραυματίες. Οι απώλειες των Σοβιετικών ανήλθαν σε 450 νεκρούς και τριπλάσιους τραυματίες. Ακολούθησαν πάνω από 10.000 συλλήψεις και 3.108 εκτελέσεις. Ανυπολόγιστες ήταν οι απώλειες από την πτώση της παραγωγής ενώ τεράστιες ήταν οι υλικές καταστροφές που πέρασαν δεκαετίες χωρίς να επουλωθούν πλήρως.
Όταν το αποστεωμένο κομμουνιστικό σύστημα κατέπεσε άκλαυτο σε όλη την Ευρώπη το 1989, είχε έρθει και η σειρά της Ελλάδας. Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους για πρώτη φορά μαζικά μετά το 1973 με συνθήματα «Ελλάδα ελεύθερη και δημοκρατική» και «Το Πολυτεχνείο Ζει». Ο Χαρισιάδης ανατρέπεται και αναλαμβάνει προσώρας μια σκληρότερη γενιά νεαρών κομμουνιστών. Γύρω από την νέα γενική γραμματέα Αλέκα Παπαρρήγα συγκεντρώνεται η καθαρόαιμη σταλινική ομάδα του ΚΚΕ (Μαΐλλης, Κολοζώφ, Γόντικας, Σκυλλάκος, Κανέλλη κ.α.) οι λεγόμενοι και «εθνομπολσεβίκοι». Προς στιγμήν απειλείται νέος εμφύλιος, αλλά η πλήρης κατάρρευση της ΕΣΣΔ αποκαρδιώνει τους «σκληρούς» και η κυβέρνηση καταρρέει. Οι πρόσφυγες και οι αστοί πολιτικοί αρχίζουν και επιστρέφουν από την Κύπρο. Επανιδρύονται τα πολιτικά κόμματα. Σχηματίζεται προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και αντιπρόεδρο το Μίκη Θεοδωράκη. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αναλαμβάνει πρόεδρος της Δημοκρατίας. Η ονομασία της χώρας αλλάζει σε Ελληνική Δημοκρατία. Απολύονται οι πολιτικοί κρατούμενοι. Ο κόσμος ζει σε μια πρωτόγνωρη πολιτική και πολιτιστική ελευθερία. Προκηρύσσονται εκλογές για τις 24 Νοεμβρίου 1989, 16η επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Όμως η κυβέρνηση αδυνατεί να ελέγξει το σύνολο της χώρας. Βόμβες, δολοφονίες αντεκδίκησης και απότομη αύξηση της εγκληματικότητας κυριαρχούν. Οι σοσιαλιστικές δομές ανατρέπονται αλλά ο κόσμος δεν ξέρει πώς να ζήσει σε ένα καπιταλισμό που αναδύεται από το πουθενά μετά από 40 χρόνια κεντρικά σχεδιαζόμενης οικονομίας. Η οικονομία καταρρέει και στην πράξη οι συναλλαγές γίνονται με μάρκα ή δολάρια. Οι Έλληνες των πόλεων πεινούν σχεδόν όσο και επί Κατοχής. Καραβιές λαθρομεταναστών κατευθύνονται προς την Ιταλία. Όσοι τελικά φτάνουν, συγκρούονται με Αλβανούς ομοιοπαθείς.
Η χώρα έχει ανοιχτά μέτωπα με όλους τους γείτονες. Οι πρόσφυγες της Μακεδονίας διεκδικούν επάνοδο στις εστίες τους. Το μπέρδεμα γίνεται μεγαλύτερο καθώς η Δημοκρατία της Μακεδονίας ζητά την ανεξαρτησία της από τη Γιουγκοσλαβία. Παρόμοιες απαιτήσεις έχουν και οι Αλβανοί της πρώην Βόρειας Ηπείρου. Η Βουλγαρία ζητά να της αναγνωριστεί επίσημο καθεστώς συγκυριαρχίας στη Θράκη. Η Τουρκία απειλεί με πόλεμο σε περίπτωση ένωσης Ελλάδας-Κύπρου. Οι λιποταξίες διαλύουν τον στρατό ενώ κανείς δεν ξέρει ποια θα είναι η τύχη των σοβιετικών πυρηνικών όπλων που παραμένουν στη χώρα μας.
Χαρακτηριστική είναι η επωδός μιας ανταπόκρισης από την Αθήνα που δημοσιεύτηκε σε έγκυρη γερμανική εφημερίδα.
«Το μετακομμουνιστικό χάος στην Αθήνα δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από το Βερολίνο του ’45, από το Αλγέρι του ’60, από τη Σαϊγκόν του ’75. Το ζήτημα είναι ότι εκεί οι πόλεμοι τελείωναν, ενώ εδώ ίσως να είμαστε ακόμα στην αρχή τους.
Το μόνο που αναρωτιούνται οι Έλληνες είναι πού θα πέσουν οι πρώτες τουφεκιές: στο Αιγαίο, στον Όλυμπο, στον Έβρο, στο Αργυρόκαστρο, με κάποιον από τους γείτονες –ή μήπως στην Αθήνα, μεταξύ Ελλήνων πάλι, όπως τόσες και τόσες φορές στο παρελθόν».