Στη σειρά αυτή των μηνιαίων άρθρων αναφέρομαι συχνά στον περίφημο Ορίζοντα Συμβάντων και στη διεύρυνσή του. Αναφέρομαι ακόμα και στην περίφημη Συλλογική Αμνησία. Αυτά τα δυο είναι άμεσα αλληλοσυνδεδεμένα.
Εδώ και χρόνια έχω επισημάνει πως ο «ορίζοντας συμβάντων» του ανθρώπου συρρικνώνεται ολοένα. Υπάρχουν διάφορα ανησυχητικά φαινόμενα σε ποικίλες σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας –από την πολιτική μέχρι τα ΜΜΕ, κι από την οικονομία μέχρι την ψυχαγωγία. Αυτό παρατηρείται σε συλλογικό επίπεδο –αλλά οτιδήποτε ισχύει σε συλλογικό επίπεδο, ισχύει και σε ατομικό, παρά τις τραγικές αυταπάτες που έχουμε για την «παντοδύναμη ελεύθερη βούληση» και άλλα τέτοια φούμαρα.
Όχι πως αυτό είναι περίεργο. Η Συλλογική Αμνησία δεν είναι ευθέως ανάλογη με την χρονική απόσταση που χωρίζει το παρόν από το παρελθόν. Κάθε άλλο μάλιστα…
Μέχρι πριν από λίγο περισσότερο από είκοσι χρόνια, οι πιθανότητες να καταστραφεί ολοσχερώς ο ανθρώπινος πολιτισμός, και πιθανότατα κι ο άνθρωπος ως βιολογικό είδος, ήταν σαφώς πιο αυξημένες απ’ ό,τι σήμερα. Και όχι μόνο αυτό. Ο χαμός του ανθρώπου θα συντελείτο ολοκληρωτικά μέσα σε μερικές μέρες ή βδομάδες –απειροελάχιστο χρονικό κλάσμα σε σύγκριση με το χρονικό πλαίσιο της ιστορίας του πλανήτη.
Σας φαίνεται παράξενο; Έχετε την εντύπωση ότι ο άνθρωπος κινδυνεύει σήμερα να εξαλειφθεί από ανεξέλεγκτες νέες επιδημίες, από πτώσεις κομητών ή μετεωριτών, να πνιγεί μέσα στα ίδια του τα σκουπίδια και τα απόβλητα, να καταποντιστεί στις θάλασσες (η στάθμη των οποίων υποτίθεται ότι ανεβαίνει);
Μα όλοι αυτοί οι κίνδυνοι, ανεξάρτητα πόσο βάσιμοι ή αβάσιμοι είναι, υπήρχαν και πριν είκοσι και κάτι χρόνια, έτσι δεν είναι; Τι άλλαξε τότε;
Αν κάνετε την τελευταία ερώτηση, σημαίνει ότι έχετε προσβληθεί κι εσείς από Συλλογική Αμνησία, η οποία δυστυχώς κολλάει πιο εύκολα από το συνάχι κι είναι πιο ύπουλη και βραδέως εξελισσόμενη από το AIDS. Μη φοβάστε όμως, εν αντιθέσει με τις δυο αυτές αρρώστιες, υπάρχει θεραπεία!
Αυτός ο Σαφής και Άμεσος Κίνδυνος για την ανθρωπότητα που –κατά μεγάλο μέρος- εξέλιπε ξαφνικά και απότομα- ήταν ο Παγκόσμιος Πυρηνικός Πόλεμος.
Ναι, ξέρω, τα πυρηνικά οπλοστάσια ΗΠΑ και Ρωσίας (και μερικών άλλων χωρών ακόμα) παραμένουν, έστω και σημαντικά ελαττωμένα. Όμως ο κίνδυνος, ο πραγματικός κίνδυνος, για γενικευμένο πυρηνικό ολοκαύτωμα έχει περάσει. Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι αυτό, σε πολλά επίπεδα ερμηνείας και περιγραφής, αλλά το γεγονός παραμένει. Τυχόν πυρηνική ανταλλαγή μεταξύ πχ Ινδίας και Πακιστάν, σε τι θα επηρεάσει το σύνολο της ανθρωπότητας; Κυνικό; Ναι, αλλά δεν είναι εκεί το θέμα μας. Τυχόν πυροδότηση κλεμμένης πυρηνικής κεφαλής από τρομοκράτες σε μια μεγαλούπολη της Δύσης σε τι θα επηρεάσει το σύνολο της ανθρωπότητας; Κυνικό; Ναι, αλλά δεν είναι εκεί το θέμα μας. Το θέμα μας είναι ότι η ανθρωπότητα δεν κινδυνεύει πια από γενικευμένο αφανισμό εξαιτίας των πυρηνικών όπλων.
Tο αξιοπερίεργο είναι πως η ανθρωπότητα είχε φτάσει πολύ κοντά στο χείλος του παγκόσμιου θερμοπυρηνικού ολοκαυτώματος αρκετά πρόσφατα. Και επιπλέον η κατάσταση αυτή διάρκεσε αρκετές δεκαετίες. Κάτι που φυσικά δεν γνωρίζουν οι νεότεροι και κάτι που έχουν ξεχάσει οι παλαιότεροι –προσβεβλημένοι από την ύπουλη ασθένεια της Συλλογικής Αμνησίας.
Ποιος θυμάται την Ισορροπία του Τρόμου; ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, Δύση και Ανατολή αποτέλεσαν δυο τιτάνια πολιτικοστρατιωτικά μπλοκ που αντιπαρατέθηκαν για μισό περίπου αιώνα αποβλέποντας στο έπαθλο του ελέγχου του πλανήτη και της αλληλοανάσχεσης –και, ει δυνατόν, της αλληλοεξόντωσης.
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, τα πυρηνικά όπλα γίνονταν όλο και πιο τέλεια, όλο και πιο φονικά, όλο και πιο ισχυρά, ενώ οι ποικίλες φωτιές που έκαιγαν με τη μορφή πολέμων και συγκρούσεων στον πλανήτη, αποτελούσαν τις σπίθες στα «πεδία» των δύο μπλοκ που κινούνταν -προσεκτικά ή απρόσεχτα- προσπαθώντας να κερδίσουν πόντους στο παιχνίδι.
Η Ιστορία του Ψυχρού Πολέμου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και οι κρυφές πτυχές της εξακολουθούν να έρχονται στο φως ακόμα και σήμερα, τώρα που ο χρόνος και η λήθη (αυτό που λέγαμε!) αμβλύνουν παλιές αντιθέσεις.
Στα χρόνια της Ισορροπίας του Τρόμου, υπήρξε για πρώτη φορά στην ιστορία η δυνατότητα να αλληλοεξοντωθεί, πρακτικά ή ουσιαστικά, σχεδόν το σύνολο της ανθρωπότητας. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά συμπαρασέρνοντας στο χαμό της και πλήθος άλλων ανύποπτων μορφών ζωής αυτού του πλανήτη. Ο γενικευμένος πυρηνικός πόλεμος θα αποτελούσε μια ασύλληπτη καταστροφή για τη βιόσφαιρα της Γης, συγκρίσιμη ίσως με εκείνα τα μετεωρικά πλήγματα που πιστεύεται ότι σημειώθηκαν εκατομμύρια χρόνια πριν και τα οποία είναι γνωστά με το όνομα Μεγάλοι Αφανισμοί.
Φυσικά το έχουμε ξεχάσει.
Το 1956, με την κρίση της Βουδαπέστης οι πυρηνικές δυνάμεις ΗΠΑ και ΕΣΣΔ αποτελούνταν από βομβαρδιστικά αεροσκάφη. Ο χρόνος πυρηνικής προειδοποίησης ήταν δυόμισι ώρες. Το 1962, στην περίφημη Κρίση της Κούβας, υπήρχαν πλέον πύραυλοι με πυρηνική γόμωση κι ο χρόνος προειδοποίησης ήταν 25 λεπτά. Στις επόμενες κρίσεις, ο χρόνος προειδοποίησης (και συνεπώς ο χρόνος να προλάβουν να γίνουν οι απαραίτητοι χειρισμοί για την εκτόνωση της κρίσης) μειωνόταν διαρκώς. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, με την αναζωπύρωση του Ψυχρού Πολέμου, ο χρόνος προειδοποίησης ήταν μόνο 5–12 λεπτά. Ο Αρμαγεδδώνας ήταν κοντύτερα από οποιαδήποτε άλλη φορά.
Φυσικά το έχουμε ξεχάσει.
Έχει αποκαλυφθεί πως στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η πυρηνική σύγκρουση είχε φτάσει επικίνδυνα κοντά: είχε ξεφύγει από το επίπεδο της πολιτικής ρητορείας και είχε φτάσει στο σημείο της πραγματικής προετοιμασίας για πυρηνική επίθεση! Κι ακόμα χειρότερα, η τάση αυτή δεν οφείλετο σε κάποιο μεμονωμένο περιστατικό-πρόκληση, το οποίο θα μπορούσε να απομονωθεί και με τον τρόπο αυτό να αποσοβηθεί η κρίση. Αντιθέτως, η τάση ήταν μια εξελισσόμενη και κλιμακούμενη διαδικασία η οποία οφειλόταν σε μια συγκυρία παραγόντων.
Φυσικά το έχουμε ξεχάσει.
Παρόλα αυτά η ανθρωπότητα τη σκαπούλαρε. Πολύ φτηνά μάλιστα αν αναλογιστεί κανείς τα ιστορικά δεδομένα.
Στο πιο ριψοκίνδυνο τζογάρισμα της ανθρωπότητας με το μαζικό θάνατο, η ανθρωπότητα γλίτωσε παρά τρίχα. Και μαζί της και ένα μεγάλο μέρος της βιόσφαιρας.
Φυσικά το έχουμε ξεχάσει.
Μελετώντας τα γεγονότα εκείνης της περιόδου από την ασφαλή απόσταση και με την ύστερη γνώση, οδηγείται κανείς όλο και περισσότερο στο συμπέρασμα ότι πολιτικοί, διπλωμάτες, στρατιωτικοί και λαοί δεν ήταν τίποτα περισσότερο από πιόνια σε ένα μεγάλο παιχνίδι με άγνωστους παίκτες. Ότι δεν συγκρούονταν αυτοί, αλλά κάτι άλλο, που λειτουργούσε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς, μια ευρύτερη διαδικασία με άγνωστο στόχο. Έχω αναλύσει το θέμα στο βιβλίο μου Μέσα στη Χύτρα Ταχύτητας αλλά και σε μια ολόκληρη μονογραφία κι έτσι δεν θα καταναλώσω εδώ πολύτιμο χώρο και χρόνο.
Είπαμε ότι η Συλλογική Αμνησία είναι ιάσιμη –αλίμονο όμως, σε ατομικό επίπεδο μονάχα. Ωστόσο, ακόμα και σ’ αυτό το επίπεδο, ο «ανανήψας» θα δει να διευρύνεται δραστικά ο Ορίζοντας Συμβάντων. Και θα αντιληφθεί την πραγματική διάσταση όλων αυτών των μοδάτων Κινδύνων Που Μας Απειλούν Σε Κάθε Μας Βήμα. Θα δει την πραγματική διάσταση της συλλογικής υστερίας και παράνοιας που απλώνεται λίγο-λίγο, πιο ύπουλα από τη ραδιενέργεια.
Και συνήθως το ίδιο αόρατη με τη ραδιενέργεια.