Πρωτοέμαθα για τις πέτρες της Ίκα μια πολύ μακρινή εποχή όταν ήμουν ακόμα μαθητής γυμνασίου, διαβάζοντας τα βιβλία του Έριχ φον Νταίνικεν. Σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα έμελλε να δω από κοντά αυτές τις πέτρες. Πρόκειται για μια τεράστια συλλογή στιλπνών λίθων από ανδεσίτη οι οποίοι φέρουν μια τεράστια ποικιλία χαράξεων και διαγραμμάτων. Κάποιες από αυτές προκαλούν κατάφωρα το ισχύον ερμηνευτικό υπόδειγμα της αρχαιολογίας και της παλαιοντολογίας: απεικονίζουν ανθρώπους μαζί με δεινοσαύρους, ή ανθρώπους να χειρίζονται εξελιγμένη τεχνολογία. Εδώ και χρόνια, οι πέτρες της Ίκα αποτελούν το μήλο της έριδος σε μια διαμάχη που ακόμα συνεχίζεται. Από τη μία πλευρά, οι σκεπτικιστές θεωρούν ότι πρόκειται απλώς για μια απάτη. Από την άλλη, τρεις παρατάξεις θεωρούν ότι οι πέτρες είναι αυθεντικές: οι υποστηρικτές των Αρχαίων Αστροναυτών (για τους οποίους η εξωγήινη παρέμβαση έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας), οι Δημιουργιστές (που ερμηνεύουν την Βίβλο κυριολεκτικά) και οι Ευημεριστές (που λένε ότι οι αρχαίοι μύθοι δεν είναι παρά ιστορικά γεγονότα).
Η ιστορία άρχισε το 1966 στην Ίκα, μια πόλη του Περού κάπου 340 χλμ νότια της Λίμα, όταν ο γιατρός Χαβιέρ Καμπρέρα Νταρκέα (Xavier Cabrera Darquea), ντόπιος προύχοντας και γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της περιοχής, δέχτηκε ως δώρο γενεθλίων από ένα φίλο του μια παράξενη χαραγμένη πέτρα. Ο Καμπρέρα, που ενδιαφερόταν έντονα και για την αρχαιολογία και παλαιοντολογία της περιοχής, θεώρησε ότι στην πέτρα απεικονιζόταν ένα είδος ψαριού που είχε εξαφανιστεί εδώ κι ένα εκατομμύριο χρόνια. Λίγο αργότερα, ο Καμπρέρα έμαθε ότι οι Κάρλος και Πάμπλο Σόλντι (Soldi), ντόπιοι συλλέκτες, είχαν στην κατοχή τους χιλιάδες παρόμοιες πέτρες οι οποίες είχαν βρεθεί το 1955 στην περιοχή Οκουκάχε (Ocucaje), 40 χλμ νότια της Ίκα. Ο Καμπρέρα αγόρασε 341 από αυτές (στην εξευτελιστική τιμή των 47 δολαρίων!) οι οποίες αποτέλεσαν τον πυρήνα της συλλογής του που στη δεκαετία του 1970 είχε φτάσει αισίως τις 11.000 πέτρες! Οι πέτρες ποικίλαν σε μέγεθος (από βότσαλα μέχρι ευμεγέθη αγκωνάρια) και ορισμένες από αυτές έφεραν «απίθανες» απεικονίσεις: προκολομβιανούς Ινδιάνους να πιλοτάρουν αεροσκάφη, να χειρίζονται τηλεσκόπια, να πραγματοποιούν περίπλοκες εγχειρήσεις και να κυνηγούν δεινοσαύρους.
Η εποχή που ο Καμπρέρα συγκέντρωνε τη συλλογή του, συνέπεσε με την ακμή του κινήματος των Αρχαίων Αστροναυτών. Ο Ρομπέρ Σαρού (1974) και αργότερα ο πολύς Έριχ φον Νταίνικεν, έγραψαν στα βιβλία τους για τις Πέτρες της Ίκα με αποτέλεσμα η ιστορία να γίνει ευρύτερα γνωστή. Ο ίδιος ο Καμπρέρα είχε καταστρώσει μια θεωρία σύμφωνα με την οποία οι πέτρες («γλυπτόλιθοι» σύμφωνα με τον ίδιο) ήταν το κληροδότημα των Γλυπτολιθικών Ανθρώπων ενός πανάρχαιου πολιτισμού εξωγήινης προέλευσης. Οι Γλυπτολιθικοί Άνθρωποι, που διέθεταν μεγαλύτερο εγκέφαλο, ανώτερη ευφυΐα, και παραψυχικές δυνάμεις, τροποποίησαν την εξέλιξη δημιουργώντας τον γήινο άνθρωπο. Αργότερα, αναχώρησαν από το «διαστημοδρόμιο» της Νάσκα (στην έρημο κοντά στην Ίκα όπου υπάρχουν οι περίφημες και αινιγματικές χαράξεις) για τις Πλειάδες. Αυτό έγινε πριν 65 εκατομμύρια χρόνια, λίγο πριν τον αφανισμό των δεινοσαύρων από πτώση αστεροειδούς. Στο βιβλίο του Το Μήνυμα των Χαραγμένων Λίθων της Ίκα (1976), ο Καμπρέρα περιγράφει τη θεωρία του. Προσωπικά τη θεωρώ ως κλασικό παράδειγμα «υπερερμηνείας» των δεδομένων, σαν κάτι αντίστοιχο με τις δαιδαλώδεις θεωρίες του Ζαχαρία Σίτσιν: και οι δυο ξεκινούν από ορισμένα υπαρκτά δεδομένα και κατασκευάζουν κυριολεκτικά πύργους από τραπουλόχαρτα.
Ωστόσο το βασικό πρόβλημα παραμένει. Άραγε οι πέτρες της Ίκα είναι αυθεντικές; Πολλοί είχαν υποδείξει από νωρίς το ενδεχόμενο απάτης. Δυστυχώς τέτοια τεχνουργήματα δεν μπορούν να υποβληθούν σε τεστ που θα έδιναν μια ιδέα για την αρχαιότητά τους (όπως αυτό με τον άνθρακα 14). Κάποιοι ερευνητές (όπως ο Σαρού και ο Ryan Drum) αναφέρουν ότι [κάποιες] από τις πέτρες εξετάστηκαν από ειδικούς που διαβεβαίωσαν την αυθεντικότητά τους. Ο ίδιος ο Καμπρέρα λέει πως το 1967, ο φίλος του, μηχανικός ορυχείων Έρικ Βολφ (Eric Wolf) εξέτασε τις πέτρες και κατέληξε πως οι χαράξεις στην πατίνα των λίθων έγιναν λίγο πριν οι τελευταίοι καταλήξουν στα σημεία στα οποία αργότερα ανευρέθηκαν. Άραγε αυτό σημαίνει ότι οι πέτρες είναι όντως εκατομμυρίων ετών; Όχι απαραίτητα. Εκτός αυτού σύντομα η υπόθεση έγινε «τοπίο στην ομίχλη»: από το 1969 και μετά ο Μπασίλιο Ουσούγια (Basilio Uschuya) ένας χωρικός της περιοχής, προμήθευσε τον ενθουσιασμένο Καμπρέρα με πολλές χαραγμένες πέτρες τις οποίες υποτίθεται ότι έβρισκε στο Οκουκάχε.
Από την άλλη, υπάρχουν στοιχεία σύμφωνα με τα οποία χαραγμένες πέτρες ανακαλύπτονταν στην περιοχή της Ίκα από την εποχή της ισπανικής κατάκτησης (συγκεκριμένα, το 1535) ενώ η πρώτη τέτοια πέτρα μεταφέρθηκε στην Ισπανία το 1562. Κάποιες από αυτές ήταν στην κατοχή του πατέρα του Καμπρέρα από τις αρχές του 20ου αιώνα αλλά αργότερα χάθηκαν ή εκλάπησαν. Ένας άλλος ενδιαφερόμενος για τις πέτρες, ο αρχιτέκτονας Σαντιάγο Αγούρτο Κάλβο (Santiago Agurto Calvo) είχε αγοράσει πολλές από αυτές και το 1966 έκανε ο ίδιος ανασκαφές σε προϊνκαϊκούς τάφους στο Οκουκάχε. Ανακάλυψε πολλές πέτρες τις οποίες δώρισε το 1968 στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ίκα –αν και δεν κατάφερε να κινήσει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των αρχών για την προστασία της περιοχής (η αρχαιοκαπηλία αποτελεί τεράστια μάστιγα στο Περού). Οι πέτρες τις οποίες είχε δωρίσει αποσύρθηκαν από το Μουσείο όταν οι θεωρίες του Καμπρέρα απέκτησαν παγκόσμια εμβέλεια.
Το 1977 δυο δημοσιογράφοι του BBC TV πήγαν στο Περού για να κινηματογραφήσουν κάποια θέματα στο πλαίσιο του ντοκυμοντέρ Pathways of the Gods. Βρήκαν τον Ουσούγια, ο οποίος τους είπε ότι τις πέτρες τις κατασκεύαζε ο ίδιος και τις πουλούσε στον Καμπρέρα. Ήδη από το 1973 είχε ομολογήσει το ίδιο στον φον Νταίνικεν. Αργότερα όμως, είπε σε Γερμανό δημοσιογράφο ότι οι πέτρες ήταν αυθεντικές αλλά ήθελε να αποφύγει την κατηγορία της αρχαιοκαπηλίας –κάτι απολύτως κατανοητό.
Η υπόθεση των πετρών της Ίκα διευρύνθηκε ακόμα περισσότερο το 1996, όταν ο Καμπρέρα μετέτρεψε ένα χώρο του σπιτιού του σε μουσείο με την ονομασία Museo de Piedras Grabadas (Μουσείο των Χαραγμένων Πετρών), εκθέτοντας χιλιάδες κομμάτια από τη συλλογή του. Λίγο αργότερα ο Ουσούγια συνελήφθη με την κατηγορία της πώλησης αρχαιοτήτων –για να αφεθεί αργότερα ελεύθερος χωρίς συνέπειες.
Ο Καμπρέρα θα πέθαινε το 2001 σε ηλικία 77 ετών, με ακλόνητη πίστη στην ισχύ των θεωριών του. Φαίνεται πως από ένα σημείο και μετά, ζούσε στον δικό του, ιδιωτικό κόσμο. Οι δημοσιογράφοι του BBC είχαν ακούσει ήδη από το 1977 ότι ο Καμπρέρα, παρότι ευυπόληπτο μέλος της τοπικής κοινωνίας, είχε αποξενωθεί εξαιτίας των «παλαβών» του ιδεών. Άλλωστε ο ίδιος ο Νταίνικεν τον είχε περιγράψει ως «ισχυρογνώμονα» που δεν ανεχόταν καμία αντίθετη γνώμη. Ο Καμπρέρα δεν αποκάλυψε ποτέ σε ποιο ακριβώς σημείο είχαν βρεθεί οι πέτρες. Υποτίθεται πως ένα μεγάλο μέρος τους είχε ανακαλυφθεί σε μια σπηλιά, την θέση της οποίας δεν αποκάλυψε ούτε στον στενό του φίλο Έριχ φον Νταίνικεν. Αυτό θυμίζει λίγο την υπόθεση με τα αινιγματικά χρυσά τεχνουργήματα του Cueva de los Tayos) στο Εκουαδόρ την οποία ίσως εξετάσουμε σε μελλοντικό άρθρο. Αλλά και η υπόθεση των πετρών της Ίκα θυμίζει τα αντίστοιχα αγαλματίδια δεινοσαύρων του Ακάμπαρο (Acambaro) στο Μεξικό. Κάποιοι πρότειναν πως ο Καμπρέρα εμπνεύστηκε από τα αγαλματίδια του Ακάμπαρο για να σκαρώσει μια απάτη. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι ο Καμπρέρα διέθετε και ένα «μυστικό δωμάτιο» γεμάτο με πήλινα τεχνουργήματα που απεικόνιζαν δεινοσαύρους. Όμως η εξέταση κάποιων από αυτών έδειξε ότι είχαν κατασκευαστεί το πολύ πριν από 20 χρόνια.
Η τοποθεσία των αρχικών ευρημάτων παραμένει ανεξακρίβωτη –συνεπώς δεν μπορούν να γίνουν επιτόπιες έρευνες. Υποτίθεται ότι η πληθώρα των λίθων αποκαλύφθηκε το 1961 μετά από πλημμύρες στην περιοχή του Οκουκάχε –και κατόπιν οι ουακέρος, οι Περουβιανοί αρχαιοκάπηλοι άρχισαν να συλλέγουν και να πωλούν τις πέτρες. Κάποιες (μάλλον πολλές) από τις –δεκάδες χιλιάδες- πέτρες είναι αυθεντικές, αλλά ποιες είναι αυτές; Δεν έχει γίνει καμία εμπεριστατωμένη έρευνα –και υπό τις παρούσες συνθήκες δεν μπορεί να γίνει. Οι ισχυρισμοί του Καμπρέρα για πολιτισμούς ηλικίας δεκάδων εκατομμυρίων ετών είναι αυθαίρετοι και πολύ παρατραβηγμένοι –για όποιον μελετήσει το βιβλίο του. Οπωσδήποτε πολλές από τις πέτρες της Ίκα είναι πλαστές. Όμως δεν είναι δυνατόν να τις έχει κατασκευάσει όλες ο Ουσούγια. Όσο για τις απεικονίσεις «υψηλής τεχνολογίας», ακόμα κι αν δεν είναι απάτες, μπορούν να εξηγηθούν (τουλάχιστον ορισμένες από αυτές). Οι «εγχειρήσεις ανοιχτής καρδιάς» μπορεί να είναι απλώς ξερίζωμα της καρδιάς, κάτι που συνηθιζόταν σε ορισμένους προκολομβιανούς πολιτισμούς. Οι απεικονίσεις δεινοσαύρων δεν είναι απαραίτητο να απαιτούσαν αυτόπτες μάρτυρες. Ένας σαμάνος με ικανότητες ψυχομετρίας, θα μπορούσε να «δει» έναν δεινόσαυρο πιάνοντας απλώς το απολιθωμένο κόκαλό του. Θα μπορούσαμε ακόμα να υποθέσουμε ότι ένας τέτοιος αρχαίος σαμάνος θα μπορούσε να «δει» τα τεχνολογικά επιτεύγματα του μέλλοντος (τηλεσκόπια, μεγεθυντικοί φακοί κλπ). Και πάει λέγοντας.
Από την άλλη μεριά όμως, οι πέτρες της Ίκα δεν αποτελούν αποκλειστικότητα της συλλογής του Καμπρέρα, ούτε καν της Ίκα. Παρόμοιες πέτρες έχουν βρεθεί και σε άλλα σημεία του Περού, ενώ είδαμε ότι διάφορα άτομα κατείχαν μεγάλες συλλογές από παρόμοιες πέτρες. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι οι πέτρες φαίνεται να διέπονται από την ίδια περίπου τεχνοτροπία –και ο Καμπρέρα μάλιστα εντόπισε πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως την συνεχή επανάληψη ενός φυλλόσχημου μοτίβου. Συνεπώς ίσως (κάποιες) από τις πέτρες, να αποτελούν κληροδότημα ενός πανάρχαιου, άγνωστου πολιτισμού. Και αυτές οι συγκεκριμένες πέτρες αποτελούν ένα μόνο από τα πολυάριθμα αινιγματικά τεχνουργήματα ανά τον κόσμο που αποδεικνύουν ότι η καθιερωμένη εικόνα που έχουμε για την εξέλιξη του πολιτισμού (αλλά και του ανθρώπου) πάσχει από σοβαρές αδυναμίες.
Ένα Ιουνιάτικο μεσημέρι πριν σχεδόν μια δεκαετία, βρέθηκα μπροστά στην πόρτα του σπιτιού του Καμπρέρα στην κεντρική πλατεία της Ίκα. Όταν την χτύπησα, μου άνοιξε η οικονόμος του για να με πληροφορήσει, προς μεγάλη μου απογοήτευση, πως ο Καμπρέρα είχε πεθάνει πριν από μήνες. Παρόλα αυτά, με ξενάγησε στο γραφείο-μουσείο του, όπου είχα την ευκαιρία να δω, να φωτογραφήσω και να αγγίξω πολλές από τις περίφημες πέτρες της συλλογής του.
Και θα με ρωτήσετε δικαιολογημένα. Τελικά τι είναι οι πέτρες της Ίκα; Αυθεντικά δημιουργήματα κάποιου χαμένου πολιτισμού, ή απάτη; Στη συγκεκριμένη υπόθεση, η απάντηση δεν μπορεί να είναι ξεκάθαρη για πολλούς λόγους, ο κυριότερος από τους οποίους είναι η «σκόνη» που έχει σηκωθεί αφότου η υπόθεση έγινε ευρύτερα γνωστή. Προσωπική μου γνώμη είναι ότι μοιάζει να υπάρχει ένας πυρήνας αυθεντικότητας στην υπόθεση.
Όχι, δεν αποκλείω ότι μπορεί να είναι αυθεντικές ακόμα και κάποιες από τις πέτρες με τις πλέον «εξωφρενικές» απεικονίσεις. Και, όχι, δεν πιστεύω ότι αυτές οι «ανώμαλες» πέτρες πρέπει να αποτελούν σώνει και καλά δημιουργήματα πανάρχαιων εξελιγμένων πολιτισμών ή εξωγήινων επισκεπτών. Όχι, υπάρχει και μια άλλη προσέγγιση. Και αυτή η προσέγγιση είναι πολύ πιο «εξωφρενική» από τις θεωρίες περί Γλυπτολιθικών Ανθρώπων…
Είναι κάτι που δεν μπορώ να αναλύσω διεξοδικά σε ένα μικρό άρθρο, αλλά κάτι για το οποίο έχω γράψει ορισμένα πράγματα κατά καιρούς –και για το οποίο θα γράψω πολύ περισσότερα στα επόμενα άρθρα σε αυτό εδώ το blog.
Το παρελθόν υφίσταται μια διαρκή διαδικασία αναθεώρησης. Οι αναμνήσεις μας τροποποιούνται για να ταιριάξουν με την εικόνα που έχουμε για τον κόσμο και πώς αυτός έπρεπε να ήταν, πώς αυτός έπρεπε να έχει εξελιχθεί με βάση τα εκάστοτε δεδομένα. Σε κάθε εποχή κάνουμε διαφορετικές επιλογές, «ανακαλύπτουμε» διαφορετικά δεδομένα που οδηγούν σε διαφορετικές κοσμοθεωρίες -και σε διαφορετικά παρελθόντα. Το παρελθόν αποτελεί αντικείμενο συνεχούς ανασκευής, αναλόγως των πεποιθήσεων της εκάστοτε εποχής.
Οι αναγνώστες μου θα γνωρίζουν τα όσα έχω γράψει εδώ και χρόνια περί Οριακών Φαινομένων (ΟΦ). Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των ΟΦ είναι πως έχουν την ιδιότητα να «ξεγλιστρούν» και να καμουφλάρονται, μένοντας στο περιθώριο του εκάστοτε ερμηνευτικού υποδείγματος. Τα εξαιρετικά ανώμαλα αρχαιολογικά και παλαιοντολογικά ευρήματα –σαν τις πέτρες της Ίκα- αχνοφέγγουν στη Ζώνη του Λυκόφωτος. Απορρίπτονται ασυζητητί από τους σκεπτικιστές και την επίσημη αρχαιολογία-παλαιοντολογία και ταυτόχρονα γελοιοποιούνται από τους ίδιους τους υπέρμαχούς τους εξαιτίας των απλοϊκών και αστήρικτων θεωριών που σκαρώνουν για να τα εξηγήσουν.
Ωραία, αν είναι έτσι όμως, τότε πού βρίσκεται η αλήθεια; Αν κάποιες από τις πέτρες της Ίκα είναι αυθεντικές, τότε ποιος κερατάς τις έφτιαξε;
Θα απαντήσω πλαγίως, χρησιμοποιώντας τον εξωφρενικό ισχυρισμό του παλιού ερευνητή Μπραντ Στάιγκερ, ο οποίος γράφει (Mysteries of Time and Space, 1974): «Είναι απολύτως εύλογο ότι πολλά από τα παράξενα τεχνουργήματα έχουν στην πραγματικότητα δημιουργηθεί από εκείνους που τα ανακάλυψαν. Κάποιος πηγαίνει να κάνει ανασκαφές πρεσβεύοντας την ακλόνητη πεποίθηση ότι άνθρωπος και τριλοβίτης δημιουργήθηκαν μαζί το 4004 πΧ. Άραγε θα μπορούσε ένα μέρος του μυαλού του να δημιουργήσει στην πραγματικότητα τα στοιχεία για τα οποία ο ίδιος ερευνά;»
Θεότρελο, έτσι; Πιο τρελό και από τις θεωρίες περί αρχαίων αστροναυτών, περί Γλυπτολιθικού Πολιτισμού, περί διαστημοδρομίων στη Νάσκα. Ίσως όμως, όπως έλεγε και ο Νιλς Μπορ, «όχι αρκετά τρελό για να είναι αληθινό…»
Θα πούμε πολύ περισσότερα στο μέλλον. Άλλωστε οι ασυνήθιστοι ισχυρισμοί, απαιτούν και ασυνήθιστα τεκμήρια.
Θανάσης Βέμπος Το εν λόγω άρθρο αποτελεί μέρος της συνεργασίας του alt-arc με τον συγγραφέα-ερευνητή Θανάση Βέμπο. Τα πνευματικά δικαιώματα, ανήκουν αποκλειστικά και μόνο στον ίδιο τον συγγραφέα. Απαγορεύεται με οποιοδήποτε τρόπο η αναπαραγωγή του άρθρου