«Ό,τι κι αν μελετώ, βλέπω σχήματα. Παντού βλέπω το γκεστάλτ, τη μελωδία που κρύβουν οι νότες: στα μαθηματικά και την θετική επιστήμη, την τέχνη και τη μουσική, την ψυχολογία και την κοινωνιολογία. Διαβάζοντας τα κείμενα δεν μπορώ παρά να σκεφτώ πως οι συγγραφείς αργοσέρνονται από το ένα σημείο στο άλλο ψάχνοντας ψηλαφιστά για σχέσεις τις οποίες δεν μπορούν να δουν. Ειναι σαν ένα πλήθος ανθρώπων που δεν μπορούν να διαβάσουν μουσική και κοιτάζουν τις παρτιτούρες μιας σονάτας του Μπαχ προσπαθώντας να εξηγήσουν πώς η μια νότα οδηγεί στην άλλη». (Τed Chiang – Understand - 1991)
Τι είναι αυτό το «γκεστάλτ»;
Gestalt (γερμ.): σχήμα, μορφή || (ψυχολ.): μια οργανωμένη ολότητα που εκλαμβάνεται ως κάτι περισσότερο από τα μέρη που την αποτελούν.
Κι από τα Γερμανικά ας περάσουμε στα Λατινικά. Να μια λατινική σύνθετη λέξη: Retrofuga. Τι σημαίνει αυτό;
Μη βιάζεστε. Μπορεί η χρήση μη ελληνικών λέξεων στο κείμενο να εξυπηρετεί κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Μπορεί και όχι. Ίσως να θέλω απλώς να σας κάνω φιγούρα. Δεν μπορείτε να το αποκλείσετε αυτό.
Αλήθεια, έχετε ακούσει τον όρο «ρετροφουτουρισμός»;
Ρετροφουτουρισμός στην τέχνη (και όχι μόν) είναι η τάση του να δείχνει κανείς την επιρροή των απεικονίσεων του μέλλοντος εκείνου που οραματίζονταν μια αλλοτινή εποχή. Είναι ένα κράμα από «ρετρό» στυλ και φουτουριστική τεχνολογία. Ο ρετροφουτουρισμός εξερευνά τα θέματα της «έντασης» μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος.
Πέρα από την μπανάλ-αρτιστίκ εκδοχή του, η οποία μονοπωλεί το ενδιαφέρον, ο ρετροφουτουρισμός αποτελεί ένα θαυμάσιο εργαλείο για να ρίξουμε μια ματιά σε κάποιες παράλληλες πραγματικότητες.
Αυτό το «αρτιστίκ» είναι ακριβώς εκείνο που εμπόδισε πλείστους όσους να διακρίνουν κάτι περισσότερο από μια «νοσταλγική περιπλάνηση στο παρελθόν» στο Project Timeslip.
Αυτό το «αρτιστίκ» είναι ακριβώς εκείνο που εμπόδισε πλείστους όσους να δουν το «Πνεύμα του Χρόνου» ως κάτι περισσότερο από μια απλή «ανθρωπολογική-κοινωνιολογική μελέτη».
Αυτό είναι πρόβλημα των πλείστων όσων βεβαίως, βεβαίως….
Εν πάση περιπτώσει, θα σας δώσω εδώ ένα κλειδάκι που οι πλείστοι όσοι δεν μπορούν να το χρησιμοποιήσουν, αλλά δεν έχει σημασία:
Ο ρετροφουτουρισμός ενσωματώνει δυο αλληλοεπικαλυπτόμενες τάσεις που μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Το μέλλον όπως θεάται από το παρελθόν και το παρελθόν όπως θεάται από το μέλλον.
Και ένα tip:
Γιατί οι εικόνες που μας φαίνονται ελκυστικές είναι αυτές του Instagram, της εφαρμογής που κάνει τις φωτογραφίες να μοιάζουν σαν να έχουν τραβηχτεί πριν από 40 χρόνια με Polaroid;
Πάμε παρακάτω. Κι όχι, δεν την ξέχασα την Retrofuga.
Λοιπόν, τώρα που διαβάζετε αυτή την Επικαιρότητα, το βέβαιο είναι πως η προσοχή σας θα είναι συγκεντρωμένη στο κείμενο όχι περισσότερο από 8 δευτερόλεπτα. Πριν από καμιά δεκαπενταριά χρόνια θα ήταν 12 δευτερόλεπτα. Βάζω και στοίχημα ότι παρακολουθείτε παράλληλα τη ροή των μηνυμάτων και ενημερώσεων στο Facebook, στο Twitter ή αλλού. Και το πρόβλημα είναι πιο ουσιαστικό.
«Οποιαδήποτε διάσπαση της προσοχής στις διεργασίες της προσωρινής μνήμης -όπως ο έλεγχος του mail ή η αποστολή ενός μηνύματος στο κινητό την ώρα που διαβάζετε ένα άρθρο- μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη διαγραφή των πληροφοριών προτού αυτές μεταφερθούν για απομνημόνευση». (Nicholas Carr, The ShallowsThe Shallows, 2010)
Η τεχνολογία αναπρογραμματίζει μαζικά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλός μας. Το πέρασμα από το χαρτί στην οθόνη δημιουργεί μία νέα πραγματικότητα με άμεσες επιπτώσεις στην ανθρώπινη συνείδηση.
«Σύμφωνα με το βιβλίο του Ρίτσαρντ Γουάτσον, «Future Minds», η γενιά των «screenagers» αρέσκεται να κάνει πολλά πράγματα παράλληλα, να εξατομικεύει τις εμπειρίες της, να διαβάζει κείμενα με μη γραμμικό τρόπο, να βλέπει εικόνες και από αυτές να παίρνει τις «χίλιες λέξεις». Για τη γενιά αυτή η μνήμη είναι το πεδίο αναζήτησης του Google, ενώ οι προσωπικές σχέσεις περνούν μέσα από τις οθόνες. Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά το βιβλίο, «η εικονικότητα διαγράφει την ανάγκη για απευθείας ανθρώπινη επαφή και αυτό σημαίνει ότι μία ολόκληρη γενιά ανατρέφεται προτιμώντας να αντιμετωπίζει μία μηχανή παρά έναν άνθρωπο». Η άγνοιά της για το παρελθόν διευρύνεται και μαζί της η ευρύτερη κατανόηση των κοσμοϊστορικών γεγονότων, την ώρα που ένα Like είναι αρκετό για ένα ευτυχισμένο παρόν». ((Καθημερινή, 9.8.2014)
Η επόμενη γενιά δεν θα μπορεί να ξεχωρίσει το εικονικό από το πραγματικό περιβάλλον.
«Εξαιτίας των συσκευών που αναγνωρίζουν την τοποθεσία όπου βρισκόμαστε αλλά και των κομπιούτερ που φοριούνται όπως είναι παραδείγματος χάρη οι συσκευές που καταγράφουν ορισμένους δείκτες σχετικά με την υγεία μας και αποστέλλουν πληροφορίες στο «σύννεφο», κάνουν τη διαδικτυακή μας δραστηριότητα ευάλωτη στα αδιάκριτα βλέμματα. Στο εγγύς μέλλον θα είναι αδύνατο να μιλάμε για ανθρώπινη δραστηριότητα χωρίς να αναφερόμαστε εμμέσως και στο Διαδίκτυο. Οι παλμοί της καρδιάς, που θα καταγράφονται με κάποια συσκευή μέτρησης και θα αναρτώνται στο Διαδίκτυο, αποτελούν το «περιεχόμενο» που θα δημιουργήσει το κράμα του ανθρώπου και της μηχανής». (Καθημερινή, 12.7.2014)
Κάτι για retrofuga λέγαμε προηγουμένως…
Και κάτι για το Σοκ του Μέλλοντος έλεγα πιο προηγουμένως (δηλαδή σε άλλη Επικαιρότητα). Και συγκεκριμένα:«Το Σοκ του Μέλλοντος και όχι το Δημόσιο Χρέος ή είναι η βασικότερη αιτία της πολύπλευρης κρίσης που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία».
«Εξαιρετικά δυστυχείς δηλώνουν οι Έλληνες πολίτες, καθώς κατατάσσονται στην 4η θέση των πιο δυστυχισμένων λαών του πλανήτη! Σύμφωνα με παγκόσμια έρευνα της Gallup, η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η θέση των πιο δυστυχισμένων χωρών, υπερβαίνοντας ακόμη και τη Συρία, η οποία τα τελευταία τρία χρόνια ταλανίζεται από τον εμφύλιο πόλεμο […] …Χώρες που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση εμφανίζουν τους πιο δυστυχισμένους πολίτες, αλλά η Ελλάδα μια χώρα που δεν αντιμετωπίζει στρατιωτικό πόλεμο αλλά οικονομικό....διαθέτει δυστυχισμένους πολίτες». (www.bankingnews.gr, 6.6.2014
Εξάλλου η δυστυχία είναι η γενεσιουργός δύναμη της Retrofuga (άντε πάλι…).
Αλλά θα περίμενε κανείς κάτι διαφορετικό στο Έθνος των Losers, όπου η Ήττα θεωρείται ως ο Ύψιστος Ηρωισμός; Στη χώρα όπου η Κουλτούρα της Ήττας είναι… Αήττητη;
Στην κοινωνία που φοβάται την επιτυχία για να μην απονομιμοποιήσει τη μετριότητα. Όπου το το μη χείρον χείριστον.
Στην κοινωνία όπου η παροιμιώδης «πτώση της καρφίτσας» έχει προ πολλού ξεπεράσει σε σφοδρότητα εκείνη μιας πυρηνικής έκρηξης.
«…το μεταμοντερνιστικό νεφέλωμα που εξισώνει κάθε δυσάρεστη ή άσχημη κατάσταση με τη βία. Έτσι, βία θεωρείται η φτώχεια, η ανεργία, η φορολογία, η εφαρμογή του νόμου, ό,τι γενικώς δεν μας αρέσει. Τα ρητορικά σχήματα λαμβάνονται τοις μετρητοίς (ειδικά από άγουρους εγκέφαλους) και οποιαδήποτε πραγματική άσκηση βίας. Έτσι, κάθε δυσάρεστη κατάσταση εξισώνεται με τη βία, με αποτέλεσμα η πραγματική βία να δικαιολογείται εξαιτίας των δυσάρεστων καταστάσεων που εκ των πραγμάτων κάποιες θα είναι πάντα παρούσες». (Πάσχος Μανδραβέλης, (Καθημερινή, 3.8.2014)
Στην κοινωνία όπου το 27% των ερωτώμενων σε σχετική έρευνα πιστεύει ότι ο Νηλ Άρμστρονγκ δεν πάτησε ποτέ στη Σελήνη το 1969 και ότι η προσσελήνωση ήταν σκηνοθετημένη απάτη.
Retrofuga είπαμε, έτσι;
Ήρθαν και τα δωμάτια απόδρασης. Δεν τα ξέρατε; Όπως κάθε τι στη Μπιρμπιτσιλιά, είναι κι αυτά εισαγόμενα. Τα Δωμάτια Απόδρασης (Escape Rooms) είναι χώροι με ζωντανά βιωματικά παιχνίδια, όπου οι παίκτες καλούνται να συγκεντρώσουν στοιχεία, αντικείμενα, κλειδιά, κωδικούς, γρίφους και να τα συνδυάσουν, ώστε να βρουν τη λύση ενός αινίγματος. Πρόκειται για τον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο τομέα στον χώρο της ψυχαγωγίας παγκοσμίως. Ενδεικτικά, ζωντανά παιχνίδια απόδρασης είναι ιδιαιτέρως δημοφιλή σε Αγγλία, Αμερική, Ισπανία, Ιαπωνία, Κίνα, Ουγγαρία, Ολλανδία και Ρουμανία.
Υπάρχουν βέβαια και άλλες «λύσεις». Ας πούμε το Fingolimod. Τι είναι αυτό; Α, είναι ένα φαρμακευτικό σκεύασμα που χρησιμοποιείται ως θεραπεία της σκλήρυνσης κατά πλάκας αλλά το οποίο είναι δυνατόν να απελευθερώσει κάποιον από τις πιο επώδυνες αναμνήσεις του σβήνοντάς τις από τον εγκέφαλό του.
Ή μπορείτε να πάρετε και μετυραπόνη
Βέβαια το ότι είμαστε ό,τι θυμόμαστε δε νομίζω να παίξει κανένα ρόλο, έτσι δεν είναι;
Έχετε προσέξει ότι εδώ και πολλά χρόνια δεν υπάρχουν πια «διακοπές» αλλά «αποδράσεις»; Η πλάκα όμως είναι ότι όσο και να αποδρά κανείς, στη Γη παραμένει. Ακόμα κι όταν αποδρά από άλλο πλανήτη.
«Για έκτη χρονιά, θα πραγματοποιηθούν φέτος στο Ίδρυμα Ευγενίδου, τα θερινά «Διαδραστικά Διήμερα» τα οποία περιλαμβάνουν πρωτότυπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες για μαθητές που αποφοίτησαν από την Ε΄και ΣΤ΄ Δημοτικού, καθώς και από την A΄ Γυμνασίου. Στα φετινά Διήμερα με θέμα «Απόδραση από τον Κόκκινο Πλανήτη» τα παιδιά θα μεταφερθούν στο έτος 2030 και στην πρώτη ανθρώπινη αποικία στον πλανήτη Άρη, ως μέλη διεθνούς επανδρωμένης αποστολής. […] Στη διάρκεια της αποστολής τους όμως, ενημερώνονται για μία μεγάλη καταστροφή που απειλεί την αποικία τους, με συνέπεια να πρέπει να αποδράσουν από τον Άρη για να σωθούν». (www.mothersblog.gr)
Όπως και στο ανεκδιήγητο Gravity το οποίο έχω και παλιότερα καταχέσει, το ιδανικό του εξερευνητή του 21ου αιώνα είναι να γυρίσει τάχιστα και επειγόντως πίσω στη Μάνα Γης. Κι αυτά που βλέπετε στο σινεμά ή αυτά που παίζουν τα παιδιά στο Ευγενίδειο είναι απλώς συμπτώματα –καθρεφτίσματα του zeitgeist. Όταν τα Σύνορα έχουν κλείσει, μοναδικός δρόμος είναι το ΠΙΣΩ. Η Ύψιστη Αποστολή των «ατρόμητων αστροναυτών» είναι να γυρίσουν ΠΙΣΩ πάση θυσία. Σαν παιδάκια που σκαρφάλωσαν στο δέντρο και ανακάλυψαν ότι δεν μπορούν να κατέβουν και κάθονται και κλαίνε γοερά αφού στο Διάστημα κανείς δεν μπορεί να ακούσει τις κραυγές τους.
Retrofuga δεν είπαμε έτσι;
Στο μεταξύ οι γνωστοί και μη εξαιρετέοι κωδωνοκρούστες φαίνεται πως την πάτησαν πανηγυρικά.
«Την ίδια στιγμή όμως που το 97% της επιστημονικής κοινότητας έχει φτάσει να συμφωνεί ότι η κλιματική αλλαγή έχει ανθρωπογενείς αιτίες, τo ενδιαφέρον του κοινού για τις επιπτώσεις της, αλλά και γενικότερα για το φαινόμενο, εμφανίζει διαρκή πτωτική πορεία από το 2007, φτάνοντας πρόσφατα σε ανησυχητικά χαμηλά επίπεδα, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Μάιο από επιστήμονες του Πανεπιστημίου Πρίνστον και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης». (Καθημερινή, 4.6.2014)
Γιατί; Μα επειδή το όπλο που χρησιμοποίησαν τους γύρισε μπούμερανγκ. Όμως συμβαίνουν αυτά στον Πόλεμο των Λέξεων, ιδιαίτερα όσο οι Χρήσιμοι Ηλίθιοι φυτρώνουν εκεί που δεν τους σπέρνεις.
Νομίζετε πως η παμπόνηρη αντικατάσταση του όρου «Παγκόσμια Υπερθέρμανση» με τον (ταυτολογικό και γελοίο) όρο «Κλιματική Αλλαγή», δεν έπαιξε ρόλο;
Φανταστείτε ότι στη Μπιρμπιτσιλιά αλλάξαμε ακόμα και το όνομα του σχετικού υπουργείου, πιστοί στην παράδοση των εισαγόμενων. «Σε εθνικό επίπεδο η αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος, αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις προτεραιότητες της κυβέρνησης και του Υπουργείου μας», λέει εδώ.
Σε δεύτερη φάση είναι η ανατροπή του νόμου της παγκόσμιας βαρυτικής έλξης.
Retrofuga για όποιον δεν μπορεί να διακρίνει το Γκεστάλτ.
Retrofuga σε παγκόσμιο επίπεδο.
«Η Μέση Ανατολή φλέγεται στη δίνη εμφυλίων όπως και η Βόρεια Αφρική, η κρίση στην Ουκρανία έχει οδηγήσει σε νέο Ψυχρό Πόλεμο και οι κυρώσεις που αποφάσισε η Ε.Ε. να επιβάλει στη Ρωσία εγκυμονούν κινδύνους για τον επιχειρηματικό κόσμο και την παγκόσμια οικονομία, ενώ η Κίνα αντιμετωπίζει πιο επιθετικά τις εδαφικές διεκδικήσεις της έναντι της Ιαπωνίας. Στις αγορές, όμως, εξακολουθεί να επικρατεί συνήθως αισιοδοξία και άνοδος, που στη χειρότερη περίπτωση μετατρέπεται σε σταθερότητα ή ελαφρά υποχώρηση. Ούτε καν οι τιμές του πετρελαίου δεν αντανακλούν τον κίνδυνο να απειληθεί η προσφορά από το Ιράκ, τη Λιβύη και τη Ρωσία». (Καθημερινή, 2.8.2014)
Προφανώς για τις αγορές ο πραγματικός κόσμος δεν φαίνεται να έχει πια καμία σημασία. Κι αυτό φαίνεται στην σχιζοφρενική αντίδραση της (παρηκμασμένης) Δύσης στο Υπόγειο Μαύρο Ρεύμα που ξεπήδησε πρόσφατα στη Μέση Ανατολή. Οι Δυτικοί «ηγέτες» θεωρούν ότι το ISIS αποτελεί «τη μεγαλύτερη άμεση απειλή σε όλες τις αξίες του Δυτικού Πολιτισμού». Και πώς αντιδρούν σε αυτή την «τρομερή απειλή»; Με μερικά airstrikes και με λίγα όπλα στους Κούρδους. Το γιατί μια τέτοια τακτική είναι πολύ χειρότερη κι από την αδράνεια, το αναλύει πολύ ωραία ο Brendan O Neill στο spiked_online εδώ. (15.9.2014)
Εκτός αν κάποιοι μας δουλεύουν κανονικά.
Πάντως η Eποχή των Ψευδοπολέμων έχει έρθει εδώ και καιρό -από τη στιγμή που ένας online αποκεφαλισμός έχει φτάσει να προκαλεί την ίδια εντύπωση με την πτώση επιβατηγών αεροσκαφών σε ουρανοξύστες. Αλλά έχει μαλλιάσει η γλώσσα μου να λέω γι αυτή τη ρημάδα την πτώση της καρφίτσας.
Ο πραγματικός κόσμος φαίνεται να υπάρχει πλέον σε ένα διαφορετικό επίπεδο, έχοντας πάρει διαζύγιο από την καθεστηκυία και virtual αντίληψη των πραγμάτων (βλέπε Οικονομία, Διαδίκτυο, κοινωνική συναίνεση και πολλά άλλα).
Α, ναι, έχουμε και την Τρομερή Απειλή του Ebola που θα κάνει τους 12 Πιθήκους να μοιάζουν με πικνικ. Μην το ξεχνάμε κι αυτό. Μην το ξεχνάμε όπως ξεχάσαμε το SARS, τη Γρίππη των Πτηνών, το σαρκοφάγο βακτηρίδιο κλπ κλπ κλπ. Αλήθεια πότε θα έχουμε κι εδώ το πρώτο θύμα;
"Κι άντε μετά εσύ, κακόμοιρε Λιμενικέ, να σώσεις τους λαθρομετανάστες που θαλασσοπνίγονται, όταν οι καλοθελητές κουβαλητάδες βουλιάζουν σκόπιμα τα σκάφη τους, προκειμένου να τους μετατρέψουν σε… ναυαγούς. Και πού ξέρεις, μπορεί να είσαι ο τυχερός που θα σε γράψει η ιστορία, ως το πρώτο ελληνικό θύμα του φοβερού ιού!" Orpheas, 8.10.2014
Και στο μεταξύ…
«Τις τελευταίες εβδομάδες ο αριθμός των ενεργών καρτών SIM ξεπέρασε για πρώτη φορά τον παγκόσμιο πληθυσμό. Σύμφωνα με την GSMA, την διεθνή ένωση των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, οι κάρτες SIM σε κινητά τηλέφωνα και άλλες συσκευές πλησιάζουν τα 7,23 δισεκατομμύρια σε παγκόσμιο επίπεδο, αυξημένες κατά 6,10% σε ετήσια βάση […] «Καμία τεχνολογία δεν μας έχει επηρεάσει όπως το κινητό τηλέφωνο. Είναι το ταχύτερα αυξανόμενο φαινόμενο που έχει καταγραφεί ποτέ: από το μηδέν στα 7,2 δισ. μέσα σε τρεις δεκαετίες» δήλωσε ο Κέβιν Κίμπερλινγκ, πρόεδρος της εταιρείας Spencer Trask, σχολιάζοντας το ορόσημο". (news.in.gr, 8.10.2014)
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Α, δεν ξέρω, αλλά αν θυμάστε είχα κάνει κάποιες σκέψεις στο τέλος του βιβλίου μου Το Άγγιγμα του Μίδα. Αν δεν τις θυμάστε, ξανανοίξτε το.
Όσο για το περίφημο το gestalt, δείτε αυτό το βίντεο -και θα τα ξαναπούμε εν καιρώ.
(ακόμα ένας) Τετελεσμένος Μέλλων
