"Δεν καταλαβαίνω ξέρετε αυτούς που ελπίζουν να πάνε πρώτοι στη Σελήνη. Είναι ανοησίες, παιδιάστικα πράγματα, ρομαντικά κατάλοιπα. Ανάξια της ορθολογιστικής εποχής στην οποία ζούμε. Και αποκλείω πως θα πήγαινα επάνω με τη σκέψη πως δεν θα γύριζα πίσω. Εκτός αν γίνει απαραίτητο για τεχνικούς λόγους. Να πεθάνεις στο διάστημα ή στη Σελήνη δεν είναι τεχνικώς απαραίτητο και συνεπώς ανάμεσα στο να πεθάνεις δοκιμάζοντας ένα τζετ και στο να πεθάνεις στη Σελήνη, εγώ προτιμώ να πεθάνω δοκιμάζοντας ένα τζετ".
Νηλ Άρμστρονγκ, 1964
Το λευκό φάντασμα στην οθόνη φάνηκε να σαλεύει. Η ασπρόμαυρη εικόνα και το έντονο κοντράστ έδιναν μια απόκοσμη χροιά στην όλη στιγμή. Ηταν η πρώτη φορά που ο άνθρωπος παρακολουθούσε την ίδια την Ιστορία τη στιγμή που αυτή γραφόταν.
Ο αστροναύτης σήκωσε το αριστερό του πόδι, δίστασε για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και ύστερα πάτησε αποφασιστικά με τη χοντρή του μπότα στο γκρίζο χώμα. Ηταν 10:56 μμ, ώρα Ανατολικών ΗΠΑ, της 20ης Ιουλίου 1969. Τα λόγια που ξεστόμισε αμέσω μετά έφτασαν σε εκατομμύρια τηλεοπτικούς δέκτες μετά από 1,5 δευτερόλεπτο.
"Ενα μικρό βήμα για τον άνθρωπο, ένα τεράστιο άλμα για την ανθρωπότητα".
Αυτό ήταν. Ο άνθρωπος είχε γεφυρώσει τη διαπλανητική άβυσσο και πατούσε το πόδι του σε έναν άλλο κόσμο. Κι άλλοι άνθρωποι θα ακολουθούσαν τα επόμενα χρόνια. Ομως το όνομα κανενός απ' αυτούς δεν θα γραφόταν στα βιβλία της Ιστορίας με χρυσά γράμματα: Νηλ Ολντεν Αρμστρονγκ, 40 χρονών, πολίτης των ΗΠΑ, πρεσβευτής της ανθρωπότητας.
Εικοσιεννιά χρόνια αργότερα, το όνομα Αρμστρονγκ εξακολουθεί να εκπέμπει μια αλλόκοτη μαγεία, ισοδύναμη με εκείνη που εκπέμπουν τα ονόματα όλων των ανθρώπων που ανοίγουν νέα σύνορα, που παραμερίζουν τα πέπλα του μυστηρίου για να ρίξουν λίγο ακόμα φως στα αινίγματα του σύμπαντος που μας περιβάλλει.
Σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά την πρώτη προσελήνωση, ο Νηλ Αρμστρονγκ βρέθηκε στην Αθήνα, προσκεκλημένος των διοργανωτών της διεθνούς έκθεσης πληροφορικής Infoworld που πραγματοποιήθηκε στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας στο διάστημα 22-26 Μαϊου 1998. Ο θρυλικός αστροναύτης, γέρος πια, αλλά πάντα ακμαίος και έτοιμος να μοιραστεί με το κοινό την καταπληκτική του εμπειρία, βρισκόταν στο χώρο της έκθεσης πραγματοποιώντας την εναρκτήρια ομιλία την πρώτη μέρα της έκθεσης.
Σημεία των καιρών: τον σημαντικότερο ίσως εν ζωή εθνικό ήρωα των ΗΠΑ, προλόγισε ο πρέσβης της... Ιαπωνίας. Εικοσιεννιά χρόνια πριν, τον αστροναύτη και τους συντρόφους του, υποδεχόταν ο ίδιος ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον στο αεροπλανοφόρο Χόρνετ, μετά την επιστροφή στη Γη... Είναι ίσως ένα γεγονός που φανερώνει όσα έχω κατά καιρούς σχολιάσει από τις σελίδες αυτού του περιοδικού: ότι δηλαδή τα σύνορα έχουν κλείσει και ότι το πνεύμα της εξερεύνησης φθίνει διαρκώς. Και η χώρα που στη δεκαετία του 1960 δαπάνησε δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια και κινητοποίησε ολόκληρο το επιστημονικό δυναμικό της για να κατορθώσει το ακατόρθωτο, σήμερα αγνοεί (περιφρονεί;) τους εκπροσώπους-σύμβολα αυτής της προσπάθειας.
Ας είναι όμως. Κανείς δεν συναντά κάθε μέρα τους αστροναύτες του Απόλλωνα, πόσο μάλλον τον Νηλ Αρμστρονγκ. Οι προσπάθειες να εξασφαλίσουμε μια αποκλειστική συνέντευξη με τον αστροναύτη απέβησαν άκαρπες -κάτι άλλωστε που γνωρίζαμε εκ των προτέρων, μια που πρώην κυβερνήτης του Απόλλωνα 11 έχει να δώσει προσωπικές συνεντεύξεις εδώ και πάνω από 25 χρόνια. Ευτυχώς, υπήρχε η εναλλακτική λύση της συνέντευξης τύπου.
Δυστυχώς, οι καθυστερήσεις στην πραγματοποίηση του χρονοδιαγράμματος των εκδηλώσεων στην πρώτη μέρα της Infoworld, είχαν ως αποτέλεσμα τη δραστική συμπίεση του χρόνου της συνέντευξης τύπου. Και όταν η τελευταία άρχισε, οι... δικαιολογίες για τις καθυστερήσεις καταβρόχθισαν κι άλλο πολύτιμο χρόνο. Ετσι, στον χρόνο που απέμεινε (15-20 λεπτά), δημοσιογράφοι, ρεπόρτερ αλλά και απλοί άνθρωποι, δεν κατάφεραν και πολλά πράγματα.
Εξαιτίας της συμπεριφοράς του, ο Νηλ Αρμστρονγκ, έχει χαρακτηριστεί ως "το Αίνιγμα" από τους δημοσιογράφους και τους ανθρώπους των media πέντε ηπείρων. Ο χαρακτηρισμός αυτός είναι εν μέρει αληθινός, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Θα εξετάσουμε επίσης και τους λόγους για τους οποίους ο άνθρωπος αυτός -σε αντίθεση με άλλους αστροναύτες του Απόλλωνα- επέλεξε τη "σκιά".
Ο Νηλ Αρμστρονγκ ήταν ένας δοκιμαστής πιλότος. Συμμετέχοντας στην αποστολή Απόλλων 11 τον Ιούλιο του 1969 πραγματοποίησε μια αποστολή κρίσιμων μηχανολογικών τεστ. Η αποστολή αυτή, απλώς "έτυχε" να είναι η πρώτη στη Σελήνη. Αντικειμενικός σκοπός της αποστολής ήταν "να προσεδαφιστεί ένας άνθρωπος στη Σελήνη και να επιστρέψει με ασφάλεια στη Γη". Το ότι δύο άνθρωποι περπάτησαν επί δυόμισι ώρες στην επιφάνεια του φεγγαριού, έστησαν την Αστερόεσσα και επιστημονικά πειράματα, τράβηξαν φωτογραφίες, και συνέλεξαν γεωλογικά δείγματα, ήταν επίσης "συμπτωματικό". Τουλάχιστον έτσι το έβλεπε ο Αρμστρονγκ. Τουλάχιστον αυτό λίγο-πολύ έδωσαν στον κόσμο να καταλάβει οι απειράριθμες συνεντεύξεις του τα επόμενα χρόνια.
Ο Αρμστρονγκ απλώς ήταν "the man who did the job". Δεν αποτελεί ιδιοκτησία του κόσμου επειδή ήταν αυτός που ήταν, επειδή έκανε αυτό που έκανε. Θα μπορούσε να ήταν πιο "ανοιχτός", θα μπορούσε να εμφανιστεί σε περισσότερες τηλεοπτικές εκπομπές, να κερδίσει περισσότερα χρήματα, να καρπωθεί περισσότερη δόξα, να μιλήσει περισσότερο για το καταπληκτικό αυτό ταξίδι. Ομως δεν είναι αυτός ο τύπος. Δεν φταίει αυτός επειδή είναι αυτός που είναι. Εξακολουθεί να είναι το άτομο που ήταν πριν από τον Απόλλωνα 11: ένας σεμνός και λιγόλογος δοκιμαστής πιλότος, ένας αεροπόρος πάνω απ' όλα που είχε μάθει και εκπαιδευτεί να ζει στην αφάνεια. Ενας άνθρωπος που η σιωπή του σημαίνει "όχι". Αλλωστε η ίδια η εξωτερική εμφάνισή του ποτέ δεν παρέπεμπε στο είδωλο του "ήρωα" του Right Stuff που διαμορφώθηκε στη δεκαετία του 1960.
Μετά την ολοκλήρωση της αποστολής, ο Αρμστρονγκ "παρέδωσε εαυτόν" στους ανθρώπους των δημοσίων σχέσεων της NASA οι οποίοι τον περιέφεραν επί εβδομάδες μέρες στην υφήλιο μαζί με τους δυο συντρόφους του. Ηταν άψογος στις δημόσιες σχέσεις της NASA, ως κορυφαίος εκπρόσωπος των Αμερικανών αστροναυτών. Υστερα, όταν οι υποχρεώσεις τελείωσαν, γύρισε σπίτι του στο Οχάιο, και έκλεισε ερμητικά την πόρτα πίσω του αποφεύγοντας οποιονδήποτε ερχόταν απρόσκλητος, ιδιαίτερα αν αυτός ο κάποιος ήθελε να ρωτήσει για τη Σελήνη. Οταν αργότερα έγινε καθηγητής της Αεροναυτικής στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο, αν κάποιος επισκεπτόταν το γραφείο του δεν θα έβρισκε τίποτα που να μαρτυρά ότι ο Αρμστρονγκ είχε ταξιδέψει στη Σελήνη. Στο γραφείο του υπήρχε απλώς ένα μοντέλο του πειραματικού αεροσκάφους Χ-15. Ούτε φωτογραφίες, ούτε μοντέλα, ούτε αναμνηστικά από τον Απόλλωνα. Τα επόμενα χρόνια, η σιωπή του και η "απέχθειά" του προς τον Τύπο έφτασε στο ζενίθ. Ετσι, χαρακτηρίστηκε ως "το Αίνιγμα" από τους δημοσιογράφους που διψούσαν για λεπτομέρειες, για πληροφορίες. Ο Αρμστρονγκ δεν είχε σκοπό να τους κάνει το χατήρι. Και φυσικά δεν επρόκειτο να το κάνει αυτό τριάντα χρόνια αργότερα σε μια βιαστική, επαγγελματική επίσκεψή του στην Ελλάδα... Από τους αγρούς του Οχάιο στη Σελήνη
Ο Νηλ Ολντεν Αρμστρονγκ γεννιέται στις 5 Αυγούστου 1930 σε μια φάρμα, δέκα χιλιόμετρα έξω από την κωμόπολη Γουαπακονέτα του Οχάιο. Ο πατέρας του είναι ορκωτός λογιστής -πράγμα που σημαίνει ότι η οικογένεια μετακινείται συχνά αν και ο Νηλ καταφέρνει να σπουδάσει επί τρία χρόνια στο τοπικό Γυμνάσιο. Ο νεαρός Νηλ είναι από τους τυχερούς που από τη στιγμή που συνειδητοποιούν τον εαυτό τους, γνωρίζουν τι θέλουν από τη ζωή τους. Κατασκευάζει μοντέλα αεροσκαφών και κάνει την πρώτη του πτήση με αεροπλάνο όταν είναι μόλις 8 ετών. Από εκεί και ύστερα, το όνειρό του έχει συγκεκριμενοποιηθεί: θα γίνει πιλότος.
Στα δεκαέξι του, βρίσκουμε τον Αρμστρονγκ να κάνει μαθήματα πιλότου για τα ακριβά δίδακτρα (9 δολάρια την ώρα) των οποίων εργάζεται στο τοπικό φαρμακείο και στο παντοπωλείο με 40 σεντς την ώρα. Εξαιτίας του μικρού αναστήματός του, καθαρίζει τα καζάνια σε φούρνους και τις νύχτες ξεφουρνίζει τα ντόνατς με τις δεκάδες. Ομως τελικά παίρνει το δίπλωμα πιλότου, προτού καν πάρει δίπλωμα οδήγησης αυτοκινήτου.
Θέλοντας να πάει στο κολέγιο για να μελετήσει αεροναυτική μηχανική, αποκτά μια υποτροφία που δίνει το Πολεμικό Ναυτικό. Λέγεται πως όταν η μητέρα του πληροφορήθηκε το γεγονός, ένα βάζο που κρατούσε της έπεσε από τα χέρια με αποτέλεσμα να σπάσει το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού της. Το 1947 μπαίνει στο Πανεπιστήμιο Περντιού, αλλά 18 μήνες μετά καλείται υπό τα όπλα και εκπαιδεύεται ως πιλότος μαχητικού στην Πενσακόλα της Φλόριντα. Εχει σκοπό να επανέλθει στο Πανεπιστήμιο όταν ξεμπερδέψει, αλλά στο μεταξύ ξεσπά ο πόλεμος της Κορέας. Ο Αρμστρονγκ τοποθετείται στην πρώτη γραμμή. Ο 21χρονος πιλότος πραγματοποιεί πολυάριθμες εξόδους με Panther εξορμώντας από αεροπλανοφόρα. Επί ένα χρόνο πραγματοποιεί βομβαρδισμούς. Κατά τη διάρκεια μιας αποστολής, το F9F2 του περνά ξυστά από εναέρια ηλεκτρικά καλώδια με αποτέλεσμα να χάσει μια πτέρυγα. Ο Αρμστρονγκ πραγματοποιεί εγκατάλειψη και γλιτώνει. Μια άλλη φορά καταφέρνει να πιλοτάρει ένα σχεδόν κατεστραμμένο Panther προσνηώνοντάς το στο αεροπλανοφόρο Εσσεξ. Με 78 πολεμικές αποστολές στο ενεργητικό του και 3 μετάλλια καρφιτσωμένα στο στήθος του ο Νηλ Αρμστρονγκ επιστρέφει τελικά στο Πανεπιστήμιο το 1952 και τρία χρόνια αργότερα παίρνει το πτυχίο του. Συμμετέχει στην Εθνική Συμβουλευτική Επιτροπή Αεροναυτικής -την μετέπειτα NASA- και τοποθετείται αρχικά στο Ερευνητικό Κέντρο Λιούις στο Κλήβελαντ του Οχάιο προτού πάρει μετάθεση για την θρυλική Αεροπορική Βάση Εντουαρντς στην Καλιφόρνια. Το 1956 παντρεύεται την Τζάνετ Σίαρον από το Εβανστον του Ιλλινόι.
Στη Βάση Εντουαρντς, ο Αρμστρονγκ κάνει όλα αυτά που αργότερα θα τον φέρουν στην κορυφή του κόσμου των πιλότων. Πιλοτάρει το πειραματικό πυραυλοπλάνο Χ-1Β τέσσερις φορές. Μέχρι το τέλος της καριέρας του ως δοκιμαστή πιλότου θα έχει πιλοτάρει αεροπλάνα "Χ" 50 φορές. Πιλοτάρει επίσης Χ-5, F-102A και το F5D-1 Skylancer, πραγματοποιώντας προσομοιωμένες προσγειώσεις του προταθέντος διαστημοπλάνου Dyna Soar. Γίνεται επίσης ένας από τους λιγοστούς βετεράνους του Χ-15, του αεροπλάνου που φτάνει για λίγη ώρα στα όρια του διαστήματος. Στις 20 Απριλίου 1962 ο Αρμστρονγκ αγγίζει το ύψος των 207.500 ποδών. Στις 26 Ιουλίου το Χ-15 του πιάνει τα 5,74 Mach.
Εκείνη την εποχή το πρόγραμμα Μέρκιουρι, που αφορούσε σε πτήσεις μονοθέσιων θαλαμίσκων γύρω από τη Γη, έφτανε στο τέλος του. Οι πιλότοι της Βάσης Εντουαρντς δεν τρέφουν ιδιαίτερη εκτίμηση για το πρόγραμμα, προτιμώντας το πειραματικό ακόμα Dyna Soar. Κανείς δοκιμαστής πιλότος δεν αγαπούσε την ιδέα να κλειστεί σε ένα θαλαμίσκο που δεν έχει τη δυνατότητα ελιγμών και να εκτοξευτεί στο διάστημα πάνω σε ένα βαλλιστικό βλήμα. Ο ίδιος ο περιβόητος Τσακ Γιέγκερ, ο πρώτος άνθρωπος που έσπασε το φράγμα του ήχου, σνομπάριζε τις πρώτες διαστημικές πτήσεις -με αποτέλεσμα να μην γίνει ποτέ αστροναύτης.
Ομως το 1961 ο Τζον Κένεντι έχει ανακοινώσει την δέσμευση των ΗΠΑ να αποστείλουν ανθρώπους στη Σελήνη ως το τέλος της δεκαετίας. Ο Αρμστρονγκ συνειδητοποιεί ότι η προσπάθεια αυτή θα έχει πολύ ενδιαφέρον -τουλάχιστον από την πλευρά του μηχανολόγου-δοκιμαστή πιλότου. Ετσι υποβάλλει υποψηφιότητα για αστροναύτης. Γίνεται δεκτός το Σεπτέμβριο του 1962. Η οικογένεια Αρμστρονγκ, που στο μεταξύ έχει δύο παιδιά, μετακομίζει στο Χιούστον του Τέξας. Λίγο μετά τη μετακόμισή τους, γλυτώνουν παρά τρίχα από μια πυρκαγιά στο σπίτι τους. Ο ίδιος ο Αρμστρονγκ θα γλυτώσει κι αυτός παρά τρίχα από το θάνατο στην πρώτη του διαστημική αποστολή.
Είναι εφεδρικός πιλότος στην αποστολή Τζέμινι-5 και τοποθετείται κυβερνήτης του Τζέμινι-8, το 1966. Το διθέσιο σκάφος πρόκειται να προσεγγίσει έναν άλλο δορυφόρο και να διενεργήσει την πρώτη σύνδεση σε τροχιά. Η εκτόξευση πραγματοποιείται ομαλά στις 16 Μαρτίου και εξελίσσεται ομαλά. Το Τζέμινι-8 συνδέεται κανονικά με τον στόχο. Ομως ένα βραχυκύκλωμα προκαλεί την άκαιρη πυροδότηση των βοηθητικών πυραύλων και το συγκρότημα αρχίζει να περιστρέφεται "τρελά" με ρυθμό 70 το λεπτό. Ο Αρμστρονγκ παραμένει ψύχραιμος και πυροδοτώντας τους ανασχετικούς πυραύλους καταφέρνει να κατεβάσει το Τζέμινι-8 στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο Αρμστρονγκ και ο πιλότος Ντέιβιντ Σκοτ αρμενίζουν επί τρεις ώρες στα κύματα προτού τους ανακαλύψουν τα συνεργεία διάσωσης.
Το Νοέμβριο του 1966 ο Αρμστρονγκ είναι εφεδρικός πιλότος του Τζέμινι-11 και δεν φαίνεται ότι ο δρόμος για τη Σελήνη είναι ανοιχτός γι αυτόν, αφού οι περισσότεροι αστροναύτες του προγράμματος εκπαιδεύονται ήδη για συγκεκριμένες αποστολές Απόλλων. Ομως ένα γεγονός αλλάζει την κατάσταση. Η πυρκαγια στον θαλαμίσκο Απόλλωνα τον Ιανουάριο του 1967 -που έχει σαν αποτέλεσμα να σκοτώθούν τρεις αστροναύτες- αλλάζει το χρονοδιάγραμμα. Ο Αρμστρονγκ ανήκε στο εφεδρικό πλήρωμα της αποστολής Απόλλων AS-504 που προοριζόταν να είναι η δεύτερη δοκιμή του διαστημοπλοίου σε τροχιά. Ομως μετά την πυρκαγιά, ο 504 γίνεται Απόλλων-9 με τον ίδιο αντικειμενικό σκοπό. Ο Αρμστρονγκ θα γίνει ο πρώτος άνθρωπος στη Σελήνη χάρη στον αστροναύτη ΜακΝτίβιτ, κυβερνήτη του Απόλλωνα AS-503. Εξαιτίας προβλημάτων στην γραμμή παραγωγής, ο AS-503, ή Απόλλων-8 δεν θα πετούσε με τη σεληνάκατο. Ο ΜακΝτίβιτ, θέλει να συμμετάσχει στα τεστ της σεληνακάτου. Ετσι ο Απόλλων-8 γίνεται Απόλλων-9 και ο Απόλλων-9 γίνεται Απόλλων-8. Ολο αυτό το μπέρδεμα σημαίνει ότι ο Αρμστρονγκ "μπαίνει στη γραμμή" για τον Απόλλωνα-11 κι όχι τον 12.
Το γεγονός αυτό, που επηρέασε ριζικά την καριέρα πολλών αστροναυτών, κατέδειξε περίτρανα ότι το πλήρωμα του Απόλλωνα-11, οι πρώτοι άνθρωποι στη Σελήνη, απλώς "ετυχε" να βρίσκονται στην κατάλληλη θέση στην "σειρά". Δεν επιλέχθηκαν σώνει και καλά επειδή ήταν οι καλύτεροι των καλύτερων. Ο Αρμστρονγκ συνεχίζει την εκπαίδευση με το εξαιρετικά επικίνδυνο όχημα LLTV -ή "ιπτάμενο σωμιέ", όπως το αποκαλούσαν. Κατά τη διάρκεια μιας δοκιμής στις 6 Μαϊου 1968 το LLTV τίθεται εκτός ελέγχου και ο Αρμστρονγκ μόλις που προλαβαίνει να χρησιμοποιήσει το εκτινασσόμενο κάθισμα σε μικρό ύψος, προτού το σκάφος συντριβεί. Τη γλυτώνει φτηνά, με μοναδικό τραύμα το δάγκωμα στη γλώσσα του.
Οταν ορίζεται η σύνθεση του πληρώματος του Απόλλωνα-11, οι τρεις άντρες είναι ουσιαστικά ξένοι μεταξύ τους. Τα media έχουν "συμφωνήσει" άτυπα ότι ο πιλότος της σεληνακάτου, ο ψηλός και αθλητικός Μπαζ Ώλντριν, πρόκειται να είναι ο πρώτος άνθρωπος στη Σελήνη. Ομως η θέση του κυβερνήτη βρίσκεται πλησιέστερα στην καταπακτή εξόδου της σεληνακάτου. Αλλωστε ο Ώλντριν είναι στρατιωτικός ενώ ο Αρμστρονγκ πολίτης και οι ΗΠΑ θέλουν να αποφύγουν να δώσουν στρατιωτική χροιά στο ιστορικό κατόρθωμα.
Μετά την επίσημη ανακοίνωση της σύνθεσης (τρίτος άνθρωπος είναι ο Μάικλ Κόλλινς), πολλοί υποθέτουν ότι ο Αρμστρονγκ είχε "φροντίσει" για την εξασφάλιση της "πρωτιάς", επειδή ήθελε να είναι ο πρώτος. Κρίνοντας εκ των υστέρων, μπορούμε να πούμε ότι μάλλον δεν έγινε έτσι, αν και ο Νηλ Αρμστρονγκ δεν ήταν από εκείνους που παραχωρούν "ελαφρά τη καρδία" μια θέση στην Ιστορία. Συζητώντας κατ' ιδίαν με τον Ώλντριν του δίνει να καταλάβει ότι "τα πρώτα βήματα στη Σελήνη θα έγραφαν ιστορία" και ότι δεν θέλει με τίποτα να αποκλείσει το ενδεχόμενο να βγει έξω από τη σεληνάκατο πρώτος.
Η προσπάθεια να είναι έτοιμοι για την ιστορική πτήση τον Ιούλιο του 1969 είναι φρενιτιώδης. Περνούν δέκα με δεκατέσσερις ώρες την ημέρα στους προσομοιωτές του Ακρωτήριου Κένεντι, πέντε ημέρες την εβδομάδα. Τις Παρασκευές πετούν με τα Τ-38 πίσω στο Χιούστον για να δουν τις οικογένειές τους. Τη Δευτέρα το πρωί είναι πάλι πίσω στο Κένεντι.
Η Τζαν Αρμστρονγκ θυμάται: "Ο Νηλ επέστρεφε σπίτι κάτωχρος. Ανησυχούσα γι αυτόν. Η χειρότερη περίοδος ήταν οι αρχές Ιουνίου. Το ηθικό τους ήταν πεσμένο. Ανησυχούσαν μήπως δεν είχαν αρκετό χρόνο για να μάθουν όλα όσα έπρεπε, να κάνουν όλα όσα έπρεπε, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η αποστολή". "Αποστολή εξετελέσθη"
Ο ήρεμος, σχεδόν ψυχρός, αινιγματικός Αρμστρονγκ δεν προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση στις συνεντεύξεις τύπου πριν την εκτόξευση. Η φωνή του είναι μονότονη, δεν εκφράζει κανένα συναίσθημα. Ομως ο ασυγκίνητος αστροναύτης θα δείξει την κλάση του λίγο πριν την προσσελήνωση, όταν πιλοτάρει επιδέξια τη σεληνάκατο "Αετός" παρά τους δύο "συναγερμούς" του κομπιούτερ που παρά λίγο να προκαλέσουν εγκατάλειψη της προσσελήνωσης. Σαν τέλειος δοκιμαστής πιλότος εκτελεί ψύχραιμα και μεθοδικά τη δουλειά του ψάχνοντας κατάλληλο μέρος για προσεδάφιση, όταν την τελευταία στιγμή συνειδητοποιεί ότι η σεληνάκατος κατευθύνεται σε μια πεδιάδα σπαρμένη με ογκόλιθους. Με τους δείκτες καυσίμων να φτάνουν σχεδόν στο μηδέν, ο Αρμστρονγκ κατεβάζει αριστοτεχνικά τον "Αετό" σε μια γωνία της Θάλασσας της Γαλήνης. Οταν το φως επαφής ανάβει στον πίνακα οργάνων και ο Αρμστρονγκ σβήνει τον κινητήρα, έχουν απομείνει καύσιμα μονάχα για 15-20 δευτερόλεπτα πτήσης. Η προσελήνωση είναι τόσο τέλεια που ούτε καν νιώθουν το τράνταγμα.
Οι δυο άντρες κοιτάζουν ο ένας τον άλλον, δύο άνθρωποι που φορούν σκάφανδρα μέσα σε ένα διαστημόπλοιο σε έναν άλλον πλανήτη. Οποιαδήποτε αντιπαλότητα έχει πλέον εξατμιστεί μέσα στην μεγαλωσύνη της στιγμής. Σφίγγουν ο ένας το χέρι του άλλου χαμογελώντας. Ο Αρμστρονγκ μεταδίδει στο Κέντρο Ελέγχου στη Γη που έχει τρελαθεί από την αγωνία: "Χιούστον, εδώ Βάση της Γαλήνης, ο Αετός προσσεληνώθηκε".
Το πρόγραμμα της αποστολής προβλέπει ανάπαυση των αστροναυτών μετά την προσσελήνωση. Ομως ποιος μπορεί να αναπαυθεί μια τέτοια στιγμή; Ετσι οι Αρμστρονγκ και Ώλντριν αρχίζουν τις προετοιμασίες για την έξοδο. Είναι η στιγμή που ο Αρμστρονγκ θα αποφασίσει ποιά θα είναι τα λόγια που θα ξεστομίσει όταν πατήσει στο έδαφος της Σελήνης. Ο τυπικός Αρμστρονγκ θα εξηγήσει αργότερα ότι οι πιθανότητες ασφαλούς προσεδάφισης ήταν 50-50, κι έτσι γιατί να χαράμιζε χρόνο για να σκεφτεί τί θα έλεγε, αφού στην περίπτωση που θα συντρίβονταν κάτι τέτοιο δεν θα είχε σημασία (!).
Φαίνεται απίστευτο, αλλά δεν υπάρχουν "κλασικές" φωτογραφίες του πρώτου ανθρώπου στην Σελήνη, όταν αυτός περπατούσε στην επιφάνειά της. Κι αυτό γιατί ο Ώλντριν δεν τράβηξε καμία! Ο Αρμστρονγκ έχει προσαρμοσμένη την Χάσελμπλαντ στο στήθος του στην αρχή του σεληνιακού περιπάτου και φωτογραφίζει τον Ώλντριν -τις πιο πολλές φορές εκτός προγράμματος. Υστερα ο πρόεδρος Νίξον διακόπτει το βαρυφορτωμένο πρόγραμμα εργασίας των αστροναυτών θέλοντας να εκμεταλλευτεί την ιστορική ευκαιρία, κάνοντας το "πιο ιστορικό τηλεφώνημα που έγινε ποτέ". Το αυστηρά καθορισμένο χρονοδιάγραμμα των εργασιών διαταράσσεται. Το πρόγραμμα προέβλεπε να δώσει ο Αρμστρονγκ στον Ώλντριν την κάμερα. Ετσι και γίνεται. Ο Ώλντριν τραβά φωτογραφίες του σεληνιακού πανοράματος των 360 μοιρων. Σε ένα από τα πλάνα φαίνεται και ο Αρμστρονγκ: στη σκιά της Σεληνακάτου και με την πλάτη στο φακό. Μετά την επιστροφή, τα media διατυπώνουν την άποψη ότι ο Ώλντριν "εκδικήθηκε" με αυτόν τον τρόπο τον Αρμστρονγκ επειδή ο τελευταίος του "έφαγε την πρωτιά". Ομως αυτό δεν είναι σωστό. Εξηγώντας τους λόγους, οι Αρμστρονγκ και Ώλντριν δηλώνουν μετά την επιστροφή ότι ήταν "εξαιρετικά απασχολημένοι" με τις εργασίες τους -και ιδιαίτερα μετά τη διακοπή του Νίξον. Αλλωστε ο Αρμστρονγκ δεν ήταν ο τύπος του ανθρώπου που θα φρόντιζε να βγάλει "αναμνηστικές φωτογραφίες". Και σίγουρα αποδείχθηκε ότι ήταν ο πρώτος και καλύτερος σεληνιακός φωτογράφος.
Αραγε υπήρξε κάποια στιγμή που αυτός ο ψυχρός και μετρημένος πιλότος ένιωσε "μαγεμένος" κατά τη διάρκεια του σεληνιακού περιπάτου των 2,5 ωρών; "Ναι", απαντά ο Αρμστρονγκ στην σχετική ερώτηση στην συνέντευξη τύπου μετά την επιστροφή στη Γη. "Γύρω στις δυόμισι ώρες". Το μήνυμα του Απόλλωνα
Μετά την επιστροφή στη Γη, οι Αρμστρονγκ, Κόλλινς και Ώλντριν περνούν δυόμισι βδομάδες κλεισμένοι στο LRL, ένα ερμητικά κλειστό εργαστήριο, όπου υφίστανται λεπτομερείς ιατρικές εξετάσεις και περνούν καραντίνα για τον φόβο μόλυνσης από πιθανά σεληνιακά μικρόβια. Ηξεραν ότι η ζωή τους δεν θα ήταν ποτέ πια όπως πριν. Ομως κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί πόσο απότομα θα γινόταν αυτό, ή πόσο πολύ θα έπεφταν θύματα της ίδιας τους της επιτυχίας.
Ουσιαστικά όλοι οι αστροναύτες έτρεμαν με την ιδέα του παραδοσιακού "γύρου" μετά την επιστροφή, τις συνεντεύξεις τύπου, τις ομιλίες και τις δεξιώσεις. Οι περισσότεροι απ' αυτούς ήταν από τη φύση και το επάγγελμά τους λιγομίλητοι, συνεσταλμένοι, λακωνικοί άνθρωποι με πολύ μικρό ταλέντο στο να αναλύουν, περιγράφουν η αποκαλύπτουν τις βαθύτερες σκέψεις και συναισθήματά τους. Μπροστά στο κοινό ένιωθαν ανασφάλεια, έπαιρναν αμυντική στάση και αναγκαστικά μιλούσαν με κλισέ ή γραφειοκρατική και τεχνοκρατική αργκό. Ο ίδιος ο Νηλ Αρμστρονγκ θα δηλώσει ότι "η επιστροφή στη Γη ήταν το μέρος του ταξιδιού για το οποίο ήμασταν λιγότερο εκπαιδευμένοι και προετοιμασμένοι".
Ο μαραθώνιος αρχίζει στις 10 Αυγούστου 1969. Υστερα από 36 ώρες που οι αστροναύτες περνούν με τις οικογένειές τους, αρχίζουν οι παρελάσεις και οι επισκέψεις σε διάφορα σημεία στην Αμερική. Στις 29 Σεπτεμβρίου, όταν πια έχουν ήδη επισκεφτεί αμέτρητα σημεία, έχουν κάνει άπειρες ομιλίες, δεχτεί αμέτρητα δώρα και βραβεία, αρχίζουν τον "Γύρο του Μεγάλου Αλματος". Μεξικό, Κολομβία, Αργεντινή, Βραζιλία, Κανάρια Νησιά, Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Νορβηγία, Γερμανία, Βρετανία, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Τουρκία, Ζαϊρ, Ιράν, Ινδία, Ανατολικό Πακιστάν, Ταϊλάνδη, Αυστραλία, Νότιο Κορέα, Ιαπωνία είναι τα κράτη που επισκέπτονται μέχρι τις 6 Νοεμβρίου. Μέσα σε 38 ημέρες έχουν διανύσει 44.650 μίλια, επισκεφθεί 23 χώρες, δεξιωθεί από 20 ηγέτες και παρασημοφορηθεί 9 φορές. Οι δε χειραψίες θα πρέπει να μετριούνται κυριολεκτικά σε χιλιάδες.
Σε αντίθεση με τον "σφιγμένο" Ώλντριν που βρισκόταν καταφανώς "έξω από τα νερά του", ο Αρμστρονγκ εκτελεί όλες τις βαρετές και ψυχοφθόρες διαδικασίες των δημοσίων σχέσεων με θαυμαστό επαγγελματισμό και άνεση. Κι όταν οι περιοδείες, οι εμφανίσεις και οι συνεντεύξεις ολοκληρώνονται, ο Πρώτος Ανθρωπος Στη Σελήνη γίνεται πάλι ο Νηλ Αρμστρονγκ. Αρχικά παραμένει στη NASA και διορίζεται ως αναπληρωτής βοηθός της διοίκησης Αεροναυτικής της υπηρεσίας με έδρα την Ουάσινγκτον. Εχει τη δυνατότητα να ξαναεπισκεφθεί τη Σελήνη σε μια από τις επόμενες πτήσεις, αλλά δεν έχει σκοπό να παραμείνει ενεργός αστροναύτης. Και γιατί άλλωστε; Τι παραπάνω θα μπορούσε να κάνει; Τι μεγαλύτερο κατόρθωμα θα μπορούσε να επιτύχει με μια δεύτερη πτήση. Είχε κάνει τη δουλειά του. Είχε πιλοτάρει αριστοτεχνικά τον Απόλλωνα και είχε αποδείξει ότι ήταν ένα διαστημόπλοιο που μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Το καθήκον του είχε ολοκληρωθεί με απόλυτη επιτυχία.
Στην πρώτη επέτειο της προσσελήνωσης, ο Αρμστρονγκ παραδέχεται σε μια συνέντευξη ότι ένιωθε απογοητευμένος που ο περισσότερος κόσμος δεν είχε κατανοήσει αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε ως το "μήνυμα του Απόλλωνα". Σύμφωνα με τον αστροναύτη, "το μήνυμα του Απόλλωνα είναι το ότι με ανοιχτό και ελεύθερο πνεύμα, μπορεί κανείς να στραφεί σε ένα πολύ δύσκολο στόχο και να τον καταφέρει εάν όλοι συμφωνήσουν σε ό,τι αφορά στη φύση του στόχου. Ελπιζα πραγματικά ότι οι συνέπειες του κατορθώματός μας θα ήταν πολύ μεγαλύτερες απ' όσο τελικά ήταν. Ελπιζα ότι το κατόρθωμα θα αποσπούσε το νου μας από μερικά από τα πιο κοινότυπα και πρόσκαιρα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία και θα τον έκανε να στραφεί προς το μέλλον με απώτερο σκοπό να καταφέρνουμε να επιλύουμε τα προβλήματα προτού γίνουν προβλήματα".
Το 1971 γίνεται καθηγητής της Αεροναυτικής στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι. Εργάζεται εκεί ως το 1980, παραμένοντας στην αφάνεια και μετά βίας αναφερόμενος στην αποστολή Απόλλων.
Υστερα τον απορροφά ο κόσμος των επιχειρήσεων. Γίνεται πρόεδρος της Cardwell International Corp. με έδρα το Λέμπανον του Κάνσας. Το 1984 γίνεται πρόεδρος της εταιρίας πληροφορικής CTA Inc. Το όνομά του θα έρθει και πάλι στη δημοσιότητα όταν συμμετάσχει σε δύο επιτροπές -την πρώτη για το μέλλον του διαστημικού προγράμματος και τη δεύτερη στην επιτροπή που εξετάζει τα αίτια της τραγωδίας του Τσάλλεντζερ. Σήμερα ζει σε μια μικρή φάρμα κοντά στο Λέμπανον. Δεν μιλά ποτέ για το ιστορικό του ταξίδι -τουλάχιστον όχι δημόσια. Στη λέσχη γκολφ που πηγαίνει δεν πρόκειται ούτε να γυρίσει να κοιτάξει εκείνον που θα του μιλήσει για τη Σελήνη, αν και μπορεί να μιλάει επί ώρες για την οικογένειά του κι ένα σωρό άλλα πράγματα. Κι ο ίδιος δεν μπορεί να καταλάβει την ταμπέλα του "αντικοινωνικού" που του έχουν κολλήσει τα media. Στο κάτω κάτω, όπως λέει ο ίδιος, ταξιδεύει πολύ, ασχολείται έντονα με τις επιχειρήσεις του και συμμετάσχει σε δραστηριότητες πολλών οργανισμών και εταιριών, κάνει 5- 6 ομιλίες το χρόνο και εμφανίζεται στην τηλεόραση και σε άλλες δημόσιες εμφανίσεις. Στις 20 Ιουλίου 1989, στην 20η επέτειο της προσσελήνωσης, βρισκόταν στο πλευρό του Τζορτζ Μπους μαζί με τους Ώλντριν και Κόλλινς, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ ανακοίνωνε την πρωτοβουλία για επιστροφή στη Σελήνη και για πτήσεις στον Αρη -η οποία "πήγε άπατη". Και τον Μάιο του 1998 βρέθηκε στην Αθήνα για να μιλήσει και να απαντήσει υπομονετικά -αν και λακωνικά- στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων.
Συνομιλώντας με τον Νηλ Αρμστρονγκ
Ο εξαιρετικά περιορισμένος χρόνος της συνέντευξης τύπου στα πλαίσια της Infoworld δεν επέτρεψε στους πολυάριθμους δημοσιογράφους να διατυπώσουν όλα όσα θα ήθελαν να ρωτήσουν έναν άνθρωπο σαν τον Νηλ Αρμστρονγκ. Εδώ παραθέτουμε αυτά που ακούστηκαν κατά τη διάρκεια της συνέντευξης -στα οποία συμπεριλαμβάνονται και οι ερωτήσεις μου.
Ερ: Γιατί υπάρχει τόσο λιγότερο ενδιαφέρον και πολιτική βούληση για επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις, μολονότι σήμερα, 30 χρόνια μετά τον Απόλλωνα, διαθέτουμε πολύ περισσότερο πλούτο και τεχνολογία διαθέσιμα;
Απ: Κατ' αρχάς πρέπει να πω ότι εξακολουθεί να πραγματοποιείται ένα σημαντικό επανδρωμένο πρόγραμμα. Ανθρωποι πετούν στο διάστημα κάθα μέρα και νομίζω ότι αυτό θα συνεχιστεί, αν και μάλλον όχι με αυξανόμενο ρυθμό μέχρις ότου υπάρξει κάποιος πραγματικά σοβαρός λόγος για κάτι τέτοιο. Οι επανδρωμένες πτήσεις είναι εξαιρετικά δαπανηρές. Κατά δεύτερο λόγο, οι πύραυλοι είναι πολύ αναξιόπιστα μηχανήματα. Δυστυχώς είναι τα μοναδικά που διαθέτουμε προς το παρόν για να πάμε στο διάστημα. Ομως δεν είναι και ό,τι καλύτερο.
Ερ: Θεωρούμε δεδομένο ότι ο Ψυχρός Πόλεμος έθεσε το πλαίσιο για την προώθηση του διαστημικού προγράμματος. Σήμερα ζούμε μια διαφορετική εποχή. Εάν υποθέσουμε ότι σήμερα σας δινόταν η ευκαιρία να επαναλάβετε το κατόρθωμά σας, θα θεωρούσατε ίσως ότι ήταν μια καλή ευκαιρία για την αντικατάσταση της αμερικανικής σημαίας από εκείνη του ΟΗΕ;
Απ: Το διαστημικό πρόγραμμα της εποχής μου ήταν προϊόν του Ψυχρού Πολέμου, αυτό είναι αναμφισβήτητο. Χρωστώ την εμπειρία μου στο γεγονός ότι την εποχή εκείνη υπήρχαν οι συνθήκες που προκάλεσαν έναν έντονο ανταγωνισμό στο διάστημα. Αν σήμερα επρόκειτο να ξεκινήσουμε την προσπάθεια υπό τις ίδιες συνθήκες αλλά με διαφορετική κατανομή δυνάμεων στο διεθνές σκηνικό, μπορεί να επιλέγαμε διαφορετικά εθνικά σύμβολα. Πρέπει εδώ να σημειώσω ότι το πλήρωμα του Απόλλωνα 11 πρότεινε το ενδεχόμενο να μεταφέραμε στη Σελήνη τη σημαία των Ηνωμένων Εθνών, αλλά το Κογκρέσο που εξασφάλιζε τα κονδύλια για το πρόγραμμα, δεν δέχτηκε την πρόταση. Δεν θα ήθελα να δώσω υπερβολική σημασία στο γεγονός αυτό. Εξάλλου υπήρξαν χιλιάδες προτάσεις από ισάριθμους ανθρώπους για το ποιά σημαία θα παίρναμε μαζί μας και πώς. Ευτυχώς δεν ήμουν εγώ εκείνος που θα έπρεπε να πάρει την απόφαση.
Ερ: Στον 20ο αιώνα, η προσσελήνωση υπήρξε η μεγαλύτερη ίσως τεχνολογική επανάσταση. Κατά τη γνώμη σας, ποιά αντίστοιχη τεχνολογική επανάσταση θα πραγματοποιηθεί τον 21ο αιώνα;
Απ: Στην εναρκτήρια ομιλία μου προηγουμένως, τόνισα πόσο επικίνδυνο είναι να κάνει κανείς προβλέψεις. Ετσι θα κάνω αυτή την πρόβλεψη χωρίς καμία επιβεβαίωση ότι θα επαληθευτεί. Σίγουρα, τα τελευταία 15 χρόνια έχουν γίνει σημαντικές πρόοδοι στο πεδίο της γενετικής μηχανικής. Ετσι, υπάρχει η υπόσχεση ότι τον επόμενο αιώνα θα υπάρξουν σημαντικές εξελίξεις στο πεδίο αυτό οι οποίες θα ωφελήσουν το ανθρώπινο είδος. Μια δεύτερη πιθανότητα είναι να κάνουμε τεράστια άλματα στην κατανόηση του ανθρώπινου νου και τις συνέπειες που θα έχει αυτή στη βελτίωση της ανθρώπινης ηθικής.
Ερ: Ομως μήπως η εξερεύνηση του διαστήματος έχει τελειώσει; Μια παρόμοια αποστολή θα φέρει τον ίδιο ενθουσιασμό;
Απ:Πιστεύω ότι η εξερεύνηση του διαστήματος μόλις άρχισε. Εχουμε πολλά ακόμα να μάθουμε. Ομως το να πάμε στο διάστημα δεν θα είναι εύκολο. Θα χρειαστούν σημαντικές τεχνολογικές καινοτομίες. Δεν υπάρχει λόγος να θεωρούμε ότι η τεχνολογία δεν θα συνεχίσει να εξελίσσεται στον επόμενο αιώνα. Θα υπάρξουν πολύ περισσότερες ευκαιρίες απ' όσες έχουμε τώρα, απ' όσο μπορούμε να φανταστούμε. Βραχυπρόθεσμα θα εξερευνήσουμε το δικό μας ηλιακό σύστημα. Αρχικά με μη επανδρωμένα σκάφη, όπως κάνουμε ήδη, και ύστερα, μέχρις ενός σημείου, με επανδρωμένα σκάφη. Αποστολές πέρα από το ηλιακό μας σύστημα θα απαιτήσουν τεχνολογίες που δεν μπορούμε να οραματιστούμε, αλλά μπορεί να πραγματοποιηθούν.
Ερ: Πώς βλέπετε την επικείμενη πτήση του γερουσιαστή Τζων Γκλεν το φθινόπωρο, ύστερα από 36 χρόνια;
Απ: Ο γερουσιαστής Γκλεν είναι οκτώ χρόνια μεγαλύτερός μου και δεν νομίζω ότι θα ζήσω αρκετά ώστε να τον προλάβω και να ξεπεράσω το ρεκόρ του! Εκανε πολύ καλή δουλειά στην πρώτη του πτήση και είμαι σίγουρος ότι θα κάνει το ίδιο και στην επικείμενη πτήση. Δεν περιμένω να αντιμετωπίσει ιατρικά προβλήματα. Του εύχομαι καλή τύχη.
Ερ:Ποιά ήταν η πιο δύσκολη στιγμή της καριέρας σας;
Απ: Οι σκοτεινότερες στιγμές ήταν οι προκλήσεις της πτήσης. Προβλήματα στα αεροσκάφη και στα διαστημόπλοια που απαιτούσαν το καλύτερο από τις ικανότητές μου, τις ικανότητες των συντρόφων μου και ίσως μια μικρή βοήθεια από τη Θεία Πρόνοια. Πάντως, όλες τους τις ακολουθούσαν περίοδοι διαύγειας, όπου συνειδητοποιείς ότι έχεις αντιμετωπίσει το πρόβλημα.
[Τη συνέντευξη τύπου έκλεισε ένας... πιτσιρικάς, ο οποίος με όλη την αθωότητα της ηλικίας του ρώτησε τον Πρώτο Ανθρωπο στη Σελήνη πώς νιώθει κανείς όταν βρίσκεται στο Φεγγάρι. Κι εκείνος απάντησε]
* Εχω συνειδητοποιήσει ότι μπορείς να απαντήσεις στις ερωτήσεις των ενηλίκων με οποιοδήποτε τρόπο και να τα καταφέρεις. Ομως όταν απαντάς στην ερώτηση ενός κυρίου με την ηλικία αυτού εδώ, πρέπει να είσαι πολύ ακριβής στις απαντήσεις σου. Λοιπόν η απάντηση είναι η εξής: Θα ξετρελαινόσουν! Είναι κάτι θαυμάσιο!.