Όταν ένα πρωταπριλιάτικο ψέμα μεταβάλλεται στον πυρήνα ενός επίμονου μύθου, μπορούμε να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα για τη λειτουργία της συλλογικής ψυχής. Καθώς επίσης και για το πόσο τραγικά εύπιστος και ανόητος είναι ο μέσος άνθρωπος…
Η φράση «Εποχή της Πληροφόρησης» είναι τόσο κλισέ και «ξύλινη» που εμένα προσωπικά ακόμα και το άκουσμά της μου προκαλεί ακατάσχετο χασμουρητό. Όπως και πολλές άλλες φράσεις και εκφράσεις βεβαίως που ακούμε και διαβάζουμε σε καθημερινή βάση.
Εκ πρώτης όψεως, η φράση μοιάζει απολύτως αντιπροσωπευτική. Στην εποχή του Ιντερνέτ, των δικτύων, της αστραπιαίας μετάδοσης της πληροφορίας, των βάσεων δεδομένων, των τηλεπικοινωνιακών δορυφόρων, της δορυφορικής τηλεόρασης και της επέκτασης της δημοκρατίας, η πληροφόρηση μοιάζει προσιτή, εύκολη και υπερεπαρκής. Είναι έτσι όμως;
Χμμ…
Σύμφωνοι, ένα γεγονός που συμβαίνει στην άλλη άκρη του κόσμου, γίνεται γνωστό αμέσως σε όλη την υδρόγειο. Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον στον 21ο αιώνα… Όμως το πυκνό πλέγμα των τηλεπικοινωνιακών δικτύων, ένα πραγματικό πλανητικό νευρικό σύστημα, λειτουργεί μερικές φορές και κάπως διαφορετικά. Λειτουργεί σαν θερμοκήπιο φημών, διαδόσεων, λανθασμένων απόψεων, ηλιθιότητας, φανατισμού, μυθοπλασίας και υστερίας.
Βέβαια, στο ηλεκτρονικό χωράφι του 21ου αιώνα, όλα τα λουλούδια πρέπει να ανθίζουν. Αλλά είναι δική μας ευθύνη να ξεχωρίζουμε ποια απ’ αυτά είναι μυρωδάτα τριαντάφυλλα και ποια απ’ αυτά γαϊδουράγκαθα.
Είναι περίεργες οι ιστορίες και οι διαδόσεις που γεννιούνται, κυκλοφορούν και διαιωνίζονται στον παγκόσμιο πληροφοριακό ιστό. Δεν είναι τυχαίο που οι κάθε λογής θεωρίες συνωμοσίας έχουν βγει από τα γκέτο τους και φουντώνουν διαρκώς, τροφοδοτούμενες από ένα πλήθος πρόθυμων παρανοϊκών ή ηλιθίων (απ’ αυτούς έχουμε πάντα υπερεπάρκεια).
Κατά ένα περίεργο τρόπο, η «Εποχή της Πληροφόρησης» συνέπεσε με την Εποχή της Υστερίας -κάτι που πιστεύω ότι αποτελεί πιο εύστοχο χαρακτηρισμό. Μια ψύχραιμη ματιά στους τίτλους των ειδήσεων αρκεί για να πείσει: εμπλουτισμένο ουράνιο, τρελές αγελάδες, διοξίνες, καρκινογόνα, αφθώδης πυρετός, τρύπα του όζοντος, φαινόμενο του θερμοκηπίου, εγκληματικότητα… η λίστα είναι ατέλειωτη.
Κάντε το τεστ και μόνοι σας. Κάντε πρόσβαση στα αρχεία των εφημερίδων στο Ιντερνέτ και κάντε ένα γρήγορο ξεφύλλισμα των πρώτων σελίδων, διαφόρων φύλλων των τελευταίων χρόνων. Θα μείνετε έκπληκτοι από το πόσες φορές ο κόσμος είχε φτάσει στα… πρόθυρα της κατάρρευσης και μετά η καταστροφολογία ξεχνιόταν πολύ πιο εύκολα απ’ όσο είχε αρχίσει. Κι ύστερα ξεκινούσε ένα άλλο κύμα καταστροφολογίας το οποίο καταλάγιαζε εξίσου ξαφνικά, κι ύστερα ξεκινούσε κι άλλο, κι άλλο, κι άλλο…
Ο φαύλος κύκλος της ηλιθιότητας μοιάζει να είναι ατέρμονος…
Η χορτασμένη ανθρωπότητα έχει γίνει τόσο υποχόνδρια που φοβάται ακόμα και τη σκιά της. Και σε ένα κόσμο που μεταβάλλεται σε έναν άχρωμο, ομοιόμορφο γκρίζο πολτό, μην έχοντας κάποια πρόκληση να την απασχολήσει, αρχίζει μια ομφαλοσκόπηση που πολύ σύντομα γίνεται νοσηρή.
Τέλος πάντων, έτσι κι αλλιώς ένα γκρινιάρικο άρθρο, ή έστω μια σειρά άρθρων, δεν μπορεί να εκτρέψει τη χιονοστιβάδα, έτσι δεν είναι; Τι είπατε; Κάτι για «μιμίδια»; Χμμ, μπορεί να είναι κι έτσι, ποτέ δεν το είχα σκεφτεί…
Πώς ξεκίνησε η ιστορία
Εδώ και χρόνια, συναντώ και συνομιλώ με άτομα που ρωτούν να μάθουν για την περίφημη υπόθεση της «Εναλλακτικής Λύσης 3». Όταν τους εξηγώ ότι πρόκειται για την κορυφαία απάτη των τελευταίων δεκαετιών, με κοιτούν με ένα μίγμα καχυποψίας και δυσπιστίας. Και όσο προχωράμε στην «Εποχή της Πληροφόρησης» είμαι βέβαιος πως η έκφραση δυσπιστίας θα αντικαθίσταται όλο και συχνότερα από το βλέμμα του οπαδού που με γυαλάδα στα μάτια και άχυρα στο κεφάλι παραληρεί, ή στην καλύτερη περίπτωση, πιστεύει τυφλά.
Αναρωτιέμαι συχνά σε τι διαφέρουν οι περισσότεροι «ερευνητές» στη χώρα μας από τους οπαδούς των ποδοσφαιρικών ομάδων και αν υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ των ποικίλων «ομάδων έρευνας/ αναζήτησης» και του Καφενείου των Φιλάθλων. Για να θυμούνται οι γηραιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι, ας αναφερθούμε εν συντομία στην βασική ιδέα της Εναλλακτικής Λύσης 3.
Βασικά επρόκειτο για μια υποτιθέμενη τερατώδη συνωμοσία μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ με σκοπό την εξασφάλιση της επιβίωσης μερικών «εκλεκτών» σε βάσεις στη Σελήνη και στον Αρη, αφού ο επίγειος πολιτισμός ήταν καταδικασμένος. Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν μια απάτη. Το διαστημικό πρόγραμμα και η κατάκτηση της Σελήνης ήταν επίσης απάτη (κάτι που εξακολουθούν να ισχυρίζονται μερικοί αφελείς ή ηλίθιοι, αλλά αυτό είναι μια άλλη, πιο περίπλοκη, ιστορία). Φυσικά, οι αστροναύτες των αποστολών Απόλλων ήταν όλοι «μέσα στο κόλπο» και στη Σελήνη συνάντησαν εξωγήινους, διαστημόπλοια, και άλλα πράματα και θάματα. Η Σελήνη είχε κατακτηθεί (μυστικά βέβαια) από τη δεκαετία του 1950 και το πρόγραμμα Απόλλων δεν ήταν παρά στάχτη στα μάτια του κοινού.
Μα πώς είχε ξεκινήσει η όλη ιστορία; Οι περισσότεροι συμπατριώτες μας που γνωρίζουν τη φράση «Εναλλακτική Λύση 3», την έχουν συνδέσει με το ομώνυμο βιβλίο -που κυκλοφόρησε και στα ελληνικά στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Όμως η ιστορία είχε αρχίσει από μια τηλεοπτική εκπομπή που προβλήθηκε στη βρετανική τηλεόραση στις 20ης Ιουνίου 1977.
Στις 9 το βράδυ εκείνης της αξιοσημείωτης ημέρας, η Anglia TV προέβαλε την «Εναλλακτική Λύση 3», διαφημίζοντάς την ως ντοκυμονταίρ που είχε γυριστεί από τη δημοσιογραφική ομάδα Science Report.
Το ντοκυμονταίρ άρχιζε με μια έρευνα πάνω στην εξαφάνιση αρκετών Βρετανών επιστημόνων και προχωρούσε αποκαλύπτοντας πληροφορίες για μια μαζική «διαφυγή εγκεφάλων» σε παγκόσμια κλίμακα. Αποκωδικοποιημένες βιντεοταινίες, απόρρητα έγγραφα, τρομοκρατημένοι πληροφοριοδότες και μυστηριώδεις «ξαφνικοί» θάνατοι βαθμιαία αποκάλυπταν στο τηλεοπτικό κοινό του ντοκυμονταίρ την τρομερή αλήθεια: ότι ο κόσμος που ήξεραν ήταν βασισμένος στο ψεύδος, ότι Βρετανία, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ είχαν συνεργαστεί μυστικά για να εξαπατήσουν ολόκληρο τον πλανήτη και ότι τώρα αποίκιζαν μυστικά τη Σελήνη και τον Αρη.
Στα πλαίσια της εκπομπής, ο καθηγητής Μπαλαντάιν, διακεκριμένος ραδιοαστρονόμος, είπε ότι το διαστημικό πρόγραμμα της NASA ήταν μια απάτη προκειμένου να παραπλανηθεί ο ανύποπτος κοσμάκης. Το αυτό επιβεβαίωσε και ο Μπομπ Γκρόντιν, ένας αστροναύτης που είχε αναζητήσει καταφύγιο στο αλκοόλ όταν σοκαρίστηκε μαθαίνοντας την αλήθεια και νιώθοντας ντροπή και τύψεις που η σιωπή του είχε εξαγοραστεί με σεβαστά χρηματικά ποσά.
Όμως ποιος ήταν ο λόγος να στηθεί αυτή η τεράστια, παγκόσμια συνωμοσία; Μα η επερχόμενη οικολογική καταστροφή την οποία είχαν αντιληφθεί τα ανώτατα κλιμάκια. Η εκβιομηχάνιση και ο υπερπληθυσμός κατέστρεφαν αμετάκλητα τον πλανήτη. Όπως το έθετε ένας από τους βασικούς θεωρητικούς του φαινομένου του θερμοκηπίου καθηγητής Καρλ Γκερστάιν του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ, υπήρχαν δύο εναλλακτικές λύσεις: «Είτε μειώνουμε τον πληθυσμό, είτε μειώνουμε την κατανάλωση». Και κατόπιν πρόσθεσε και την περίφημη τρίτη εναλλακτική λύση: «είτε σηκωνόμαστε και φεύγουμε από τον πλανήτη».
Τα ψιλά γράμματα
Στην πραγματικότητα, όλα αυτά ήταν μια καλοστημένη φάρσα. Ο «αστροναύτης» Γκρόντιν, οι «καθηγητές» Μπαλαντάιν, Γκερστάιν και ολόκληρος ο θίασος από «επιστήμονες», «πληροφοριοδότες» και «ρεπόρτερ» ήταν επινοήματα του συγγραφέα Ντέηβιντ Αμπρόουζ και του σκηνοθέτη Κρίστοφερ Μάιλς. Ακόμη και η ομάδα παραγωγής και η εκπομπή «Science Report” ήταν ψεύτικη. Κάμποσοι τηλεθεατές αναγνώρισαν διάφορους άσημους ηθοποιούς, κάποιοι άλλοι συνειδητοποίησαν ότι το υλικό του «ντοκυμονταίρ» ήταν υπερβολικά εξωφρενικό ενώ άλλοι πρόσεξαν την ημερομηνία του copyright στο τέλος των «ζενερίκ»: 1η Απριλίου. Όπως δήλωσε και ο Μάιλς στην Daily Mail την επόμενη μέρα, η εκπομπή προοριζόταν για προβολή την 1η Απριλίου 1977, αλλά είχε αναβληθεί.
Οι πιο «προχωρημένοι», αναγνώρισαν βασικά ύποπτα μοτίβα: επιστήμονες που εξαφανίζονται, αυτογενείς ανθρώπινες αναφλέξεις (υποτίθεται ατόμων που «γνώριζαν πολλά»), υπόγεια ζωή στον Αρη, άγνωστης ταυτότητας διαστημόπλοια (UFO;) στην αθέατη πλευρά της Σελήνης, μυστική τεχνολογία, εκτεταμένες περιβαλλοντικές καταστροφές. Ακόμη κι αν κάποιος δεν αναγνώριζε τους άσημους ηθοποιούς ή δεν πρόσεχε την ημερομηνία της Πρωταπριλιάς, θα είχε βάσιμους λόγους να υποψιάζεται ότι επρόκειτο για απάτη.
Αμέσως μετά τη λήξη της προβολής, γύρω στις 10 το βράδυ, τα τηλεοπτικά στούντιο και τα γραφεία της Anglia TV άρχισαν να δέχονται βροχή τηλεφωνημάτων. Δέκα χιλιάδες άτομα τηλεφώνησαν εκείνο το βράδυ στο κανάλι.
Η επίδραση που είχε η εκπομπή άφησε άναυδους ακόμη και τους παραγωγούς, που την είχαν σχεδιάσει προσεκτικά. Οι εφημερίδες γέμισαν με πηχυαίους τίτλους όπου αφθονούσαν οι λέξεις «ΣΟΚ!» και «ΠΑΝΙΚΟΣ!». «Καταιγίδα με αφορμή τηλεοπτική φάρσα» φώναζε η πρώτη σελίδα της Daily Express. Η λαϊκή κατακραυγή ήταν τόσο μεγάλη που η Anglia TV έκανε πίσω και προσπάθησε απεγνωσμένα να δικαιολογηθεί. «Ποτέ δεν είχαμε πρόθεση να προκαλέσουμε έναν πανικό σε στυλ ‘Πολέμου των Κόσμων’», είπε ένας εκπρόσωπος του καναλιού, προσθέτοντας: «Ξέραμε πως θα γινόταν αναταραχή, αλλά 4πιστέψαμε πως οι τηλεθεατές ήταν αρκετά προχωρημένοι ώστε να αντιληφθούν τη φάρσα». Αναφερόταν βεβαίως στην περίφημη ραδιοφωνική μετάδοση του ομώνυμου έργου του Χέρμπερτ Τζωρτζ Ουέλς, στην Αμερική το 1938 και τον πανικό που ακολούθησε όταν οι ακροατές πίστευαν ότι η εκπομπή ήταν δελτίο ειδήσεων (δημιουργός της περίφημης αυτής φάρσας ήταν ο δαιμόνιος σκηνοθέτης Ορσον Ουέλλες).
Οι περισσότερες βρετανικές εφημερίδες δέχτηκαν τηλεφωνήματα αναγνωστών που αντιδρούσαν στην «Εναλλακτική Λύση 3». Άλλοι ήταν εξαγριωμένοι που εξαπατήθηκαν και άλλοι επίσης εξαγριωμένοι γιατί… δεν τους είχαν αποκαλύψει ολόκληρη την αλήθεια. Πολλοί άλλοι ρωτούσαν λεπτομέρειες για όλα τα θαυμαστά και τρομακτικά που είχαν δει στο «ντοκυμονταίρ». Κανείς δεν έλαβε υπόψη του το γεγονός πως η Anglia TV είχε ανακοινώσει εκ των προτέρων ότι η «Εναλλακτική Λύση 3» επρόκειτο αρχικά να προβληθεί στις 1 Απριλίου…
Σε μια συνέντευξη που έδωσαν στον Τζέημς Μάρραιη, την επόμενη μέρα της προβολής της «Εναλλακτικής Λύσης 3», οι Μάιλς και Αμπρόουζ εξέφρασαν την έκπληξή τους για το σοκ που είχε προκαλέσει το φανταστικό «ντοκυμονταίρ» τους σε ολόκληρη τη Βρετανία.
Αποκάλυψαν πως είχαν σκαρώσει την βασική ιδέα γευματίζοντας, την προηγούμενη χρονιά. Ηταν καλοκαίρι του 1976 και συγκεκριμένα η μέρα που είχαν καταφθάσει οι πρώτες φωτογραφίες από την επιφάνεια του Αρη, από το αυτόματο σκάφος Βάικινγκ 1. Εκείνη την εποχή ο Αμπρόουζ εργαζόταν σε μια εκπομπή σχετικά με εξαφανίσεις ατόμων. «Συνδυάσαμε τα δυο πράγματα μαζί», είπε ο Μάιλς, «και μετά προσθέσαμε το κλασικό σενάριο επιστημονικής φαντασίας του ‘καταδικασμένου πλανήτη’. Το αναπαραστήσαμε διαφορετικά παρουσιάζοντάς το σαν ιστορία για μια ομάδα δημοσιογράφων που ερευνούσε ένα μυστήριο».
Κι ας αναφέρουμε εδώ ότι ο Μάιλς είχε συνεργαστεί παλιότερα και με τον Ορσον Ουέλλες. Με όποιον δάσκαλο καθήσεις…
Σε μια άλλη συνέντευξη ο Αμπρόουζ είπε: «Εκπλήσσομαι από την ευπιστία των ανθρώπων. Όσοι εξεπλάγησαν από την εκπομπή, είναι εκείνοι που δεν διαβάζουν ποτέ τα ψιλά γράμματα στα χαρτιά που υπογράφουν».
«Μόνο τα ψιλά γράμματα;», θα ρωτούσα εγώ προσωπικά. Όμως τι τα θέλετε… Φανταστείτε τι θα γινόταν αν παιζόταν η «Εναλλακτική Λύση 3» σήμερα, στην Εποχή της… Πληροφόρησης, όπου δέκα φορές εξωφρενικότεροι ισχυρισμοί γίνονται δεκτοί αμέσως και χωρίς συζήτηση ή φιλτράρισμα…
Οι μεγάλες προσδοκίες των παραγωγών
Οι παραγωγοί της Anglia TV είχαν επίτηδες προσθέσει την εξωφρενική διάσταση στην «Εναλλακτική Λύση 3» ελπίζοντας (μάταια) πως οι τηλεθεατές θα απολάμβαναν την εκπομπή γι αυτό που ήταν πραγματικά: μια σάτιρα των υπερβολών της δημοσιογραφίας, και ιδιαίτερα του τρικ της «δραματοποίησης». «Αυτές οι τεχνικές», λέει ο Αμπρόουζ, «χρησιμοποιούνται σε πολλές εκπομπές. Σκεφτείτε τις πολιτικές εκπομπές των κομμάτων που είναι επίτηδες φτιαγμένες ώστε να μοιάζουν με ειδησεογραφικά ρεπορτάζ. Ο κόσμος έπρεπε να συνειδητοποιήσει πως αυτό που έβλεπε ήταν στημένο από μια ομάδα παραγωγής. Οι παραγωγοί των ντοκυμονταίρ είναι άνθρωποι και έχουν την τάση να θέλουν να σκαρώσουν μια καλή ιστορία. Η εκπομπή θα έχανε τη δύναμή της αν προειδοποιούσαμε από πριν ότι επρόκειτο για απάτη».
Στην πραγματικότητα, στα πλαίσια της προβολής για τους δημοσιογράφους, η Anglia TV είχε διανείμει ένα φυλλάδιο με το οποίο τους ζητούσε να μην αποκαλύψουν «το μυστικό» πριν την προβολή της εκπομπής. Οι περισσότεροι το έκαναν. Η Daily Mail έγραφε: «υποσχεθήκαμε να μην αποκαλύψουμε τα ευρήματα της συγκλονιστικής έρευνας του Science Report». Η Daily Mirror χαρακτήρισε την επερχόμενη εκπομπή «επιστημονική» αν και πλαγίως αποκάλυπτε την πραγματική φύση της εκπομπής, αποκαλύπτοντας την αρχικώς προγραμματισθείσα ημερομηνία προβολής (1 Απριλίου). Οι Times πάντως θεώρησαν καθήκον να αφήσουν μια «ουρίτσα» να εξέχει: «ο περιστασιακά αναγνωρίσιμος ηθοποιός και οι περιστασιακές αποχρώσεις μελοδράματος θα σας κάνουν σύντομα να αναρωτιέστε». Η Sunday Post έκανε μια πετυχημένη πρόβλεψη γράφοντας στις 19 Ιουνίου: «πιστεύουμε πως τα στούντιο της Anglia θα κατακλυστούν από τηλεφωνήματα αμέσως μετά την εκπομπή».
Πάντως οι Αμπρόουζ και Μάιλς επέμειναν στον ισχυρισμό τους ότι η εκπομπή είχε και μια σοβαρή πτυχή: «Αν μη τι άλλο», είπε ο Αμπρόουζ, «έκανε τον κόσμο να συνειδητοποιήσει την οικολογική απειλή, ίσως περισσότερο από ένα σωρό άλλα, πραγματικά, ντοκυμονταίρ πάνω στο θέμα».
Στην πραγματικότητα, η ίδια προσέγγιση είχε χρησιμοποιηθεί και παλιότερα στα πλαίσια μιας ταινίας που πέρασε ουσιαστικά απαρατήρητη, του «Χρονικού του Χέλστρομ» (The Hellstrom Chronicle, 1971) στο οποίο υποτίθεται πως τα έντομα θα καταλάβουν τη Γη εάν ο άνθρωπος συνεχίσει να παρεμβαίνει αλόγιστα στο φυσικό περιβάλλον.
Η ύπαρξη μιας «μυστικής ελίτ» που «κατευθύνει τα νήματα» είναι ένα μοτίβο τόσο αρχετυπικό, που συναντάται σε κάθε έκφανση των συνωμοσιολογικών θεωριών. Μπορείτε να βρείτε πολλά τέτοια μικρο-μοτίβα αν ρίξετε μια ματιά στην πολιτική ζωή της χώρας μας (και όχι μόνο).
Πάντως είναι αρκετά περίεργο που την ίδια χρονιά (1977), προβλήθηκε και η ταινία «Αιγόκερως Ενα» (Capricorn One) του Πήτερ Χάυαμς η οποία έχει ως αντικείμενο τη σκηνοθεσία μιας επανδρωμένης πτήσης προς τον Αρη. Η πτήση δεν πραγματοποιείται ποτέ, το κοινό εξαπατείται, και οι τρεις αστροναύτες (στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και ο περιβόητος Ο-Τζέι Σίμσον, όταν έκανε καριέρα στο Χόλυγουντ) κόβουν βόλτες στα ειδικά διαμορφωμένα πλατό ενός κινηματογραφικού στούντιο. Όταν ο (άδειος) θαλαμίσκος επανόδου καίγεται στην ατμόσφαιρα από λάθος, οι αστροναύτες συνειδητοποιούν ότι θα δολοφονηθούν για να μην διαρρεύσει η ιστορία. Τελικά μόνο ένας αστροναύτης (Τζέημς Μπρόλιν) γλιτώνει και καταφέρνει -έστω και κυνηγημένος από φονιάδες της CIA- να αποκαλύψει την φοβερή απάτη.
Η ταινία δεν φιλοδοξούσε να αυτο-πλασαριστεί σαν «αληθινή» όπως η «Εναλλακτική Λύση 3», αλλά η επιρροή της ήταν μάλλον μεγαλύτερη. Λειτούργησε ως μοχλός που έκανε όλες τις σχετικές θεωρίες να γίνουν ευρύτερα γνωστές και να υιοθετηθούν από μεγάλη μερίδα του κοινού. Ο Πήτερ Χάυαμς δηλώνει πως γύρισε το φιλμ «για ψυχαγωγία» κι όχι επειδή ήθελε να κάνει την δική του αναφορά στις φήμες για την απάτη της NASA. «Είχα την επίγνωση», λέει, «ότι υπήρχαν άνθρωποι που πίστευαν ότι δεν πήγαμε ποτέ στη Σελήνη, αλλά δεν διάβασα ποτέ τα βιβλία τους, ούτε τους συμβουλεύτηκα. Και ειλικρινά πιστεύω ότι η όλη θεωρία τους είναι γελοιωδέστατη».
Δε βαριέστε… Ο μέσος όρος νοημοσύνης του μέσου ανθρώπου είναι πολύ μικρότερος απ’ όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε. Ετσι, δεν είναι περίεργο τελικά που όταν ο θόρυβος από την προβολή της εκπομπής κόπασε στην Αγγλία, η συνωμοσιολογική διάσταση της ιστορίας άρχισε να αποκτά μια δική της δυναμική. Ο Αμπρόουζ διηγείται μια ιστορία για έναν τηλεθεατή που τον πήρε τηλέφωνο, όχι για να του διαμαρτυρηθεί επειδή εξαπατήθηκε, αλλά για να τον κατσαδιάσει επειδή προέβη στην αποκάλυψη ενός μέρους μόνο της αλήθειας!
Η Anglia TV είχε αρχικά ανακοινώσει ότι η μετάδοση της «Εναλλακτικής Λύσης Τρία» θα γινόταν ταυτόχρονα σε εννέα χώρες (Βρετανία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Καναδά, Δανία, Ισλανδία και άλλες ευρωπαϊκές περιοχές), όχι όμως στις ΗΠΑ. Φυσικά, οι συνωμοσιολόγοι το θεώρησαν αυτό ως απόδειξη της τερατώδους συνωμοσίας.
Μια άλλη γυναίκα που είχε χάσει το παιδί της, ευχαρίστησε τους Αμπρόουζ και Μάιλς που είχαν καταφέρει να ερμηνεύσουν την εξαφάνισή του: ήταν μεγάλη ανακούφιση να πληροφορηθεί ότι ο μικρός ήταν σώος και αβλαβής και ζούσε ευτυχισμένος στον Αρη…
Το γεγονός είναι ότι η Anglia TV πούλησε τα δικαιώματα της εκπομπής στον εκδοτικό οίκο Sphere κι έτσι το «μιμίδιο» έφτασε σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό. Κι επειδή το ευρύ κοινό έχει μνήμη χρυσόψαρου, το μιμίδιο ρίζωσε ακόμη βαθύτερα και άρχισε να διαδίδεται σαν πυρκαγιά.
Το μιμίδιο διαδίδεται
Για να δούμε πώς περιγράφει την μετατροπή του τηλεοπτικού μύθου σε εκδοτικό, ο Νικ Ώστιν, ο άνθρωπος που ανέλαβε την προώθηση του βιβλίου.
«Εκείνη την εποχή εργαζόμουν ως editorial director στον εκδοτικό οίκο Sphere…
Προηγουμένως εργαζόμουν στον Panther Books της Grenada Publishing η οποία διέθετε μια κορυφαία λίστα με σπουδαία βιβλία επιστημονικής φαντασίας και μια σειρά εμπορικών βιβλίων αυτών που αποκαλούσαμε, κάπως αγενώς, «παλαβή κοσμολογία»: αρχαίοι Μάγιας και Αζτέκοι που πηγαινοέρχονταν με ιπτάμενους δίσκους, UFO που ξεκινούσαν από υπόγειους κόσμους κάτω από τα πολικά καλύμματα, τέτοια πράγματα…
»Ετσι, όταν ο Μάρραιη Πόλλιντζερ, ο βετεράνος ατζέντης μου τηλεφώνησε το πρωινό της 21ης Ιουνίου 1977 για να ρωτήσει αν είχα δει την «Εναλλακτική Λύση Τρία» το προηγούμενο βράδυ, κι αν ενδιαφερόμουν να πρακτορεύσω μια εκδοχή του σε βιβλίο, άρπαξα αμέσως την ευκαιρία….
»Η Εναλλακτική Λύση Τρία μου φάνηκε ως η μεγαλύτερη ευκαιρία που είχα ποτέ να συμμετάσχω σε μια φάρσα μυθικών διαστάσεων, την καλύτερη φάρσα από την εποχή που ο Ορσον Ουέλλες είχε κάνει την ραδιοφωνική εκπομπή για τον Πόλεμο των Κόσμων. Πώς να μπορούσα να αντισταθώ;»
Ο Πόλλιντζερ προσέγγισε έναν βετεράνο Βρετανό δημοσιογράφο και συγγραφέα, τον Λέσλι Ουάτκινς για να αναλάβει την μεταφορά της «Εναλλακτικής Λύσης Τρία» σε βιβλίο. Ο Ουάτκινς εκείνη την εποχή εργαζόταν στην εφημερίδα Daily Mail και ήταν ο συγγραφέας αρκετών επιτυχημένων θρίλερ.
Η συμφωνία κλείστηκε και με απαράμιλλο επαγγελματισμό, ο Ουάτκινς παρέδωσε το χειρόγραφο το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου. Ο Ουάτκινς είχε προσθέσει μελόδραμα και νέα πνοή στο μύθο. Το βιβλίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το Μάρτιο του 1978. Ο εκδοτικός οίκος φρόντισε να αυξήσει τις πωλήσεις με απλά κόλπα: όταν όλο και περισσότερος κόσμος άρχισε να ζητά το βιβλίο, ανακοινώθηκε ότι το βιβλίο ήταν δυσεύρετο. Κυκλοφόρησαν επίσης φήμες ότι είχαν ασκηθεί «άνωθεν πιέσεις» για την απόσυρσή του, ότι μυστικοί πράκτορες αγόραζαν όλα τα διαθέσιμα αντίτυπα από τα βιβλιοπωλεία, ότι τα αντίτυπα στις αποθήκες είχαν κατασχεθεί και καταστραφεί κλπ.
Σχεδόν κανείς δεν φάνηκε να προσέχει την ταμπελίτσα που στο οπισθόφυλλο φανέρωνε το είδος του βιβλίου: «World Affairs/ Fiction» (Διεθνείς Υποθέσεις / Φαντασία), που στις κατοπινές εκδόσεις άλλαξε και έγινε απλώς “General Fiction». Περιττό να πούμε ότι η ταμπελίτσα αυτή δεν υπήρχε καν στην ελληνική έκδοση του βιβλίου που έγινε λίγο αργότερα, αφού οι εκδότες βρήκαν την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν την ευπιστία του κοινού που είναι έτοιμο να χάβει ό,τι ανοησία του πλασάρουν, αν είναι όμορφα πακεταρισμένη (και πολύ καλά κάνουν).
Κι οι ετερόφωτοι εύπιστοι που πανεύκολα μετατρέπονται σε φανατικούς οπαδούς όταν βρουν κάτι να στηριχτούν, μαζεύτηκαν γύρω από τον μύθο όπως οι μύγες γύρω από τα σκ… εε.. με συγχωρείτε, το μέλι ήθελα να πω. Σύμφωνα με τον Ντέηβιντ Ωστιν (New Scientist, 6.9.1979), ένας φανατικός ισχυρίστηκε ότι είχε τσεκάρει όλα τα γεγονότα στην Εναλλακτική Λύση Τρία, ανακαλύψει πως όλα ήταν πλαστά κι έτσι είχε συμπεράνει πως η Εναλλακτική Λύση Τρία πρέπει να ήταν αληθινή, διαφορετικά γιατί ο εκδοτικός οίκος Sphere και το κανάλι Anglia να έμπαιναν σε τόσο μεγάλο κόπο να αποκρύψουν τα πραγματικά ονόματα και τα γεγονότα; Καλό ε; Προσωπικά μου θυμίζει έναν υποχόνδριο φίλο μου ο οποίος τις σπάνιες φορές που δεν «υποφέρει» από ενοχλήσεις ισχυρίζεται ότι αυτό συμβαίνει επειδή πρέπει να πάσχει από κάτι πολύ σοβαρό…
Αλλά ακόμα και σήμερα, ένα τέταρτο του αιώνα αργότερα υπάρχει πολύς κόσμος που πιστεύει πως η Εναλλακτική Λύση Τρία ήταν πραγματικότητα, ή τουλάχιστον ότι «κάτι πρέπει να έχει γίνει», βασισμένος στην (όχι πάντα σωστή) παροιμία ότι «όπου υπάρχει καπνός, πρέπει να υπάρχει και φωτιά».
«Το γιατί μια έξυπνη απάτη, την οποία οι δημιουργοί της παραδέχτηκαν ανοιχτά, συνεχίζει να ασκεί την ίδια επιρροή και τη συγκίνηση, μια γενιά μετά την πρώτη της εμφάνιση, είναι κάτι που αδυνατώ να αναλύσω και να εξηγήσω», λέει ο Νικ Ωστιν. «Απλώς χαλάρωσα και απόλαυσα τις πωλήσεις».
Ετσι λοιπόν η «Εναλλακτική Λύση 3» έχει κάνει τουλάχιστον 7 επανεκδόσεις μόνο στη Βρετανία και έχει προκαλέσει τη συγγραφή άρθρων σε περιοδικά όπως το New Scientist. Μέχρι και βιβλίο γράφτηκε (εκτός της μυθιστορηματικής εκδοχής της εκπομπής), το Casebook on Alternative 3: UFOs, Secret Societies and World Control (1994), του Jim Keith.
Απάτες όπως η «Εναλλακτική Λύση 3» αποτελούν ένα τρανό παράδειγμα του πώς ο σημερινός κόσμος έχει γεμίσει πολιτιστικούς ιούς, μιμίδια που διαδίδονται συνεχώς, πολλαπλασιάζονται και εγκαθίστανται βαθύτερα στο DNA των κυττάρων του πολιτισμού. Τα Ανατρεπτικά Νεογνά μεταδίδονται με την ταχύτητα του φωτός σε όλο τον πλανήτη και ξεπηδούν μέσα από εκατομμύρια οθόνες του Microsoft Explorer. Ο κόσμος κινείται με ιλιγγιώδη ταχύτητα προς κάποιο απροσδιόριστο πεπρωμένο.
Μα, θα αντιτάξει κανείς, δεν υπάρχουν συνωμοσίες; Φυσικά και υπάρχουν. Υπάρχουν πολύ περισσότερα απ’ όσα μας λένε με πλατύ χαμόγελο οι πολιτικοί, οι άνθρωποι των ΜΜΕ και οι κάθε λογής «ταγοί» και «ποιμένες». Υπάρχουν πολύ περισσότερα ανάμεσα στις γραμμές. Αλλά σε όλη τη διάρκεια της καταγεγραμμένης ιστορίας -και πιθανότατα πολύ περισσότερο- η ημι-παρανοϊκή αντίληψη ότι η ιστορία διαμορφώνεται αποκλειστικά και μόνο από κάθε λογής συνωμοσίες, είναι βαθιά ριζωμένη. Όχι ότι δεν υπάρχουν ομάδες, συσπειρώσεις, μυστικές υπηρεσίες, τάγματα και υπόγειες διεργασίες κάθε λογής. Όχι ότι τα πράγματα είναι πάντα αυτά που δείχνουν. Αλλά ο ισχυρισμός ότι η ιστορία διαμορφώνεται αποκλειστικά από τις συνωμοσίες, φανερώνει ημιμάθεια ή/και μειωμένη αντίληψη -στην καλύτερη των περιπτώσεων.
Συνωμοσίες και ιστορία είναι μπλεγμένες σε ένα κλειστό βρόχο, σε ένα ανατροφοδοτούμενο σύστημα που μοιάζει με το γνωστό δίλημμα του αυγού και της κότας. Η απάντηση εξαρτάται από την οπτική γωνία και το σημείο του κύκλου που θα ορίσει κανείς ως αρχή.
Όπως επίσης εξαρτάται και από το αν κάποιος θα κάνει ένα βήμα παραπέρα ή θα σαλιαρίζει ατέρμονα κυνηγώντας την ουρά του…
Οι ηθοποιοί της Εναλλακτικής Λύσης 3
ΠΗΓΕΣ
* Bob Rickard. Alternative Three Hoax, Fortean Times, #64, August 1992.
* Nick Austin. Alternative 3, Fortean Times, #121, April 1999
* Leslie Watkins, Alternative 3, 1979.