Τον περασμένο Ιανουάριο, ο Αμερικανός πρόεδρος ανακοίνωσε τα σχέδια για επικείμενη ριζική αλλαγή πλεύσης του αμερικανικού διαστημικού προγράμματος. Το αποκορύφωμα: μελλοντικές επανδρωμένες πτήσεις στη Σελήνη και στον Άρη. Κατά πόσο η πρόταση αυτή αποτελεί ρεαλιστική προοπτική;
Δεν επρόκειτο ακριβώς για «κεραυνό εν αιθρία». Το διάγγελμα του προέδρου των ΗΠΑ Τζωρτζ Μπους στις 14 Ιανουαρίου, αφορούσε μεν την επικείμενη «ριζική αλλαγή πορείας» του αμερικανικού διαστημικού προγράμματος τα επόμενα χρόνια, αλλά οι σχετικές πληροφορίες είχαν κυκλοφορήσει εδώ και μήνες (βλ. και σχετικές ειδήσεις στη στήλη «Διαστημικά Νέα» προηγούμενων τευχών της Π&Δ). Εξ άλλου η γενικότερη συγκυρία είχε κάνει πολλούς αναλυτές και παρατηρητές να περιμένουν μια τέτοια ανακοίνωση.
Ούτε λίγο, ούτε πολύ, ο πρόεδρος Μπους ανακοίνωσε μια πρωτοβουλία βάσει της οποίας οι Αμερικανοί θα επιστρέψουν στη Σελήνη μέχρι το 2020 χρησιμοποιώντας την ως εφαλτήριο για μελλοντικά ταξίδια στον Άρη και ακόμα πιο πέρα. Πότε ακριβώς; Ο πρόεδρος Μπους δεν προσδιόρισε, κι εξάλλου ακόμα και η χρονολογία του 2020 είναι μάλλον καθαρά συμβολική. Αυτό όμως που προσδιόρισε σαφώς είναι κάποιοι πιο βραχυπρόθεσμοι στόχοι: ο παροπλισμός του στόλου των προβληματικών διαστημικών λεωφορείων και η απόσυρση της αμερικανικής συμμετοχής στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, μέχρι το 2010.
Όμως πώς θα ταξιδεύουν αστροναύτες στο διάστημα δίχως διαστημικά λεωφορεία; Ο πρόεδρος Μπους, μιλώντας ενώπιον του επιτελείου της NASA, αναφέρθηκε στην ανάγκη δημιουργίας ενός νέου επανδρωμένου διαστημοπλοίου που θα είναι σε θέση να αρχίσει πτήσεις μετά από 10 χρόνια και να μεταφέρει ανθρώπους στη Σελήνη μετά από 16 χρόνια. Τέλος, σε ό,τι αφορά στη χρηματοδότηση του σχεδίου, ο Τζωρτζ Μπους πρότεινε τη δαπάνη 12 δισεκ. δολαρίων τα επόμενα πέντε χρόνια. Γύρω στο ένα δισεκ. από αυτά θα προέλθει από αύξηση του κονδυλίου της NASA ενώ τα υπόλοιπα 11 δισεκ. θα προέλθουν από μεταφορά κονδυλίων από ήδη υπάρχοντα διαστημικά προγράμματα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ διασαφήνισε πως ο προϋπολογισμός της NASA θα αυξάνεται εφεξής με αργό ρυθμό παρότι θα παραμείνει σταθερός ως αναλογία επί του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού των ΗΠΑ (περίπου 1%) και πως μετά το 2009 θα έχει διαμορφωθεί στα 18 δισεκ. δολάρια (από τα σημερινά 15 δισεκ.).
Ο έμπειρος παρατηρητής του διαστημικού προγράμματος των ΗΠΑ θα προσέξει την αίσθηση “deja vu” που αποπνέει η πρόταση Μπους. Στην πραγματικότητα, τέτοιες μεγαλόστομες διακηρύξεις έχουν διατυπωθεί ουκ ολίγες φορές μετά τη λήξη του προγράμματος Απόλλων από στελέχη και εκπροσώπους της διαστημικής κοινότητας, όμως είναι η δεύτερη φορά που πρόεδρος των ΗΠΑ προβαίνει σε τέτοιες ανακοινώσεις τα τελευταία τριάντα χρόνια.
Όπως είπαμε, η ανακοίνωση του προέδρου Μπους ήταν ένα «ώριμο φρούτο». Τον περασμένο Δεκέμβριο συμπληρώθηκαν 31 χρόνια από την τελευταία επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη και εκατό χρόνια από την πρώτη πτήση των αδελφών Ράιτ. Την περασμένη χρονιά, το διαστημικό λεωφορείο Κολούμπια διαλύθηκε κατά την επάνοδο στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα το θάνατο των επτά αστροναυτών και την εκδήλωση μιας άνευ προηγουμένου κρίσης στη NASA. Τέλος, λίγους μήνες μετά την τραγωδία του Κολούμπια, οι Κινέζοι εκτόξευσαν άνθρωπο στο διάστημα, δίνοντας έτσι έμφαση στην πρόθεσή τους να μην υστερήσουν στην «αρένα» της επανδρωμένης διαστημικής πτήσης, πεδίο ανταγωνισμού με κορυφαία συμβολική σημασία. Αν ληφθεί μάλιστα υπόψη η σχεδόν καθολική αδράνεια στον τομέα της ουσιαστικής εξέλιξης των επανδρωμένων διαστημικώνς εξερευνήσεων κατά τη διάρκεια της οκταετίας Κλίντον (παρά την καλογυαλισμένη προπαγάνδα της NASA), συνειδητοποιεί κανείς πως η ανακοίνωση του προέδρου Μπους ήταν κάτι το σχετικά αναμενόμενο.
Όμως το κρίσιμο ερώτημα που διαμορφώνεται είναι το εξής: κατά πόσο η πρωτοβουλία για την (αρκούντως αόριστη) μελλοντική επιστροφή στη Σελήνη και την κατάκτηση του Άρη είναι ουσιαστική και δεν αποτελεί απλώς ένα λίγο-πολύ προεκλογικό πυροτέχνημα ή μια άσκηση εντυπωσιακών δημοσίων σχέσεων που πάντα παρατηρείται στο αμερικανικό διαστημικό πρόγραμμα σε περιόδους κρίσεων; Μετά το ατύχημα του Τσάλλεντζερ το 1986 είχε ακολουθήσει μια πλημμυρίδα εκθέσεων από αρμόδιες επιτροπές σχετικά με την κατεύθυνση που έπρεπε να πάρει η αμερικανική διαστημική προσπάθεια. Και τότε είχαν διατυπωθεί φιλόδοξα σχέδια για πτήσεις στη Σελήνη και στον Άρη. Το αποκορύφωμα ήταν η ανακοίνωση του προέδρου Τζωρτζ Μπους (πατρός) στις 20 Ιουλίου 1989 με την αφορμή της συμπλήρωσης είκοσι χρόνων από την πρώτη προσσελήνωση: ο τότε πρόεδρος προέβη στην ανακοίνωση της περίφημης Πρωτοβουλίας Διαστημικής Εξερεύνησης (SEI), κατά την οποία προβλέπονταν επιστροφή στη Σελήνη λίγο μετά το 2000, εγκαθίδρυση σεληνιακής βάσης και πτήσεις στον Άρη μέχρι το 2018. Η ανακοίνωση έγινε με πολλές τυμπανοκρουσίες, αλλά η εποχή ήταν εντελώς διαφορετική από εκείνη στην οποία ο Τζων Κέννεντι ανακοίνωνε την πρόθεση των ΗΠΑ να στείλουν άνθρωπο στη Σελήνη μέχρι το 1970. Ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωνε και ο διαστημικός ανταγωνισμός θα αποτελούσε σύντομα παρελθόν. Αυτό, σε συνδυασμό με το ιλιγγιώδες κόστος της SEI (που υπολογίστηκε σε 500 δισεκ. δολάρια τουλάχιστον), συντέλεσαν στο να ξεχαστεί μέχρι το 1993 κάθε πρόταση για επιστροφή στη Σελήνη και πτήσεις στον Άρη. Η SEI αποτέλεσε κλασικό αποφευκταίο παράδειγμα διατύπωσης μιας παρόμοιας πρότασης (βλ. και σχετικό άρθρο). Το χειρότερο ήταν πως, μετά το ναυάγιο της SEI, το Κογκρέσο πάθαινε (και με το δίκιο του) αλλεργία όποτε είχε την υποψία ότι η NASA ή ο Λευκός Οίκος μεθόδευαν παρόμοιες προτάσεις. Το αποτέλεσμα: σταδιακή αλλά δραστική μείωση των κονδυλίων για επανδρωμένες πτήσεις σε όλη τη δεκαετία του 1990 –κάτι που εκφράστηκε με το δόγμα «Καλύτερα, Ταχύτερα Φθηνότερα» που διατύπωσε ο διευθυντής της NASA Ντάνιελ Γκόλντιν. Το δόγμα αυτό είχε ως αποτέλεσμα επανειλημμένες αποτυχίες των αμερικανικών διαστημικών βολιστήρων και την τραγωδία του Κολούμπια, αν κι αυτό δεν μοιάζει να έγινε αντιληπτό από τους ιθύνοντες.
Έχουμε γράψει πάμπολλες φορές στις σελίδες αυτού του περιοδικού ότι έχει παρέλθει (ανεπιστρεπτί;) η εποχή των σημαντικών διαστημικών κατορθωμάτων, για τον απλούστατο λόγο ότι το ευρύ κοινό (συνεπώς και οι πολιτικοί) δεν ενδιαφέρεται πλέον γι αυτά. Όταν ολόκληρη η Αμερική (και εν πολλοίς ο πολιτισμένος κόσμος) εκδηλώνει μια άνευ προηγουμένου εσωστρέφεια και ψυχοπαθολογική προσήλωση στην «ασφάλεια» (από την τρομοκρατία μέχρι τις επιδημίες και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους) σαφώς οι «καιροί ου μενετοί». Το πρόγραμμα Απόλλων –που ολοκληρώθηκε πριν περισσότερο από μια γενιά- αχνοφέγγει πλέον στα όρια του θρύλου και η πρώην διαστημική υπερδύναμη στρογγυλοκάθεται στις δάφνες του παρελθόντος, αδιαφορώντας για το μέλλον.
Άραγε ο λόγος του Μπους στις 14 του περασμένου Ιανουαρίου αποτελεί ένδειξη μιας αποφασιστικής στροφής; Η προσωπική μας γνώμη είναι «όχι». Ο πρόεδρος Μπους ήταν πολύ προσεκτικός στη διατύπωσή του, έχοντας καταφανώς υπόψη του το «φιάσκο» του πατέρα του με την SEI πριν δεκαπέντε χρόνια. Μίλησε αρκούντως γενικόλογα, χωρίς χρονικές προθεσμίες και προσέχοντας να μην «μπλέξει» με το πιο φλέγον θέμα απ’ όλα: εκείνο της χρηματοδότησης.
Χωρίς αμφιβολία, για την υλοποίηση επανδρωμένων πτήσεων στη Σελήνη και στον Άρη, αν στο μεταξύ δεν εφευρεθεί ένας αποτελεσματικότερος τρόπος διαστημικού ταξιδιού, θα απαιτηθούν τεράστια κονδύλια. Τα αρχικά κονδύλια της πρωτοβουλίας Μπους είναι 12 δισεκ. δολάρια για πέντε χρόνια, που είναι κυριολεκτικά ψίχουλα. Το ποσό αυτό ισοδυναμεί με το κόστος ενός και μόνο διαστημικού λεωφορείου! Η καθαρή νέα χρηματοδότηση της NASA κάθε χρόνο αυτής της πενταετούς αρχικής περιόδου θα είναι μόνο 200 εκατ. δολάρια! (μόνο το Spirit και το Opportunity που εξερευνούν τον Άρη κόστισαν πάνω από 800 εκατ. δολάρια…) Ωστόσο ο πρόεδρος Μπους προσδιόρισε πως η αρχική αυτή χρηματοδότηση για τα πέντε πρώτα χρόνια θα «είναι μόνο η αρχή» και ότι οι μελλοντικές αποφάσεις «θα διαμορφωθούν από την πρόοδο που θα κάνουμε προς την επίτευξη αυτών των στόχων». Κλασικές αοριστολογίες πολιτικών, ή «πιασ’ τα’ αυγό και κούρεψ’ το» επί το λαϊκότερον!
Το βασικότερο στοιχείο ίσως στην ομιλία Μπους δεν είναι η νεφελώδης και αόριστη «επιστροφή στη Σελήνη και στον Άρη», αλλά ο παροπλισμός των διαστημικών λεωφορείων και η απόσυρση των ΗΠΑ από το πρόγραμμα του Διαστημικού Σταθμού. Τα φιλόδοξα διαπλανητικά σχέδια απλώς «χρυσώνουν» το χάπι της παραδοχής ότι το διαστημικό λεωφορείο και ο ISS αποτελούν «μαύρες τρύπες» στις οποίες εξαφανίζονται πακτωλοί κονδυλίων εδώ και δεκαετίες χωρίς χειροπιαστά ή εντυπωσιακά αποτελέσματα. Όντως, το διαστημικό λεωφορείο είναι ένα σκάφος που σχεδιάστηκε με βάση τις παραδοχές (και τα όνειρα) της δεκαετίας του 1970 με πάμπολλους συμβιβασμούς από πλευράς ασφάλειας, και το οποίο αποδείχθηκε άκαμπτο, δαπανηρότατο και επικίνδυνο. Δυο τραγωδίες με 14 νεκρούς μέσα σε 113 πτήσεις αποτελούν απαράδεκτο αρνητικό ρεκόρ ανασφάλειας (εδώ βέβαια πρέπει να ληφθεί υπόψη και η παθολογική εμμονή αποφυγής του ρίσκου που χαρακτηρίζει την σημερινή διαστημική προσπάθεια και την κοινωνία γενικότερα, αλλά αυτό είναι μια άλλη, πολύ μεγαλύτερη ιστορία…).
Από την άλλη πλευρά, ο ISS είναι όντως ένας «λευκός ελέφαντας», ένας τροχιακός δεινόσαυρος που καταβροχθίζει δολάρια, και του οποίου η μοναδική ουσιαστική χρησιμότητα είναι να συνεχίζουν τις πτήσεις τους τα διαστημικά λεωφορεία. Ήδη έχει ξεπεράσει κατά πολύ τον προϋπολογισμό του, η ολοκλήρωσή του δεν προβλέπεται πριν το τέλος της δεκαετίας ενώ οι δυνατότητές του έχουν μειωθεί δραματικά εν συγκρίσει με τα αρχικά φιλόδοξα σχέδια της δεκαετίας του 1980. Η κατάσταση αυτή δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί εσαεί, σε μια εποχή μάλιστα που το έλλειμμα του προϋπολογισμού των ΗΠΑ θεωρείται δυσθεώρητο. Πολλοί επέκριναν την πρωτοβουλία Μπους με βάση αυτό ακριβώς το οικονομικό δεδομένο. Γνώμη μας είναι πάντως ότι ακόμα και αν ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός ήταν πλεονασματικός, θα είχαμε τις ίδιες αντιδράσεις. Άλλωστε επί σειράν ετών υπήρχε πλεόνασμα, αλλά δεν διατυπώθηκε καμία απολύτως πρωτοβουλία. Ας διευκρινίσουμε επιπλέον ότι το έλλειμμα του προϋπολογισμού ανέρχεται σε 470 δισεκ. δολάρια, αλλά ως ποσοστό επί του προϋπολογισμού ήταν πολύ μεγαλύτερο στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Όμως, το ενδιαφέρον σημείο στις προτάσεις Μπους είναι η δημιουργία ενός νέου επανδρωμένου διαστημικού οχήματος, του Crew Exploration Vehicle, που πιθανώς θα αποκληθεί Constellation. Κατά πάσα πιθανότητα το Constellation –που αντικαθιστά το προταθέν Orbital Space Plane- θα πρόκειται για ένα όχημα πολύ λιγότερο φιλόδοξο από το σημερινό διαστημικό λεωφορείο –και πολύ μικρότερων δυνατοτήτων. Πιθανότατα, θα πρόκειται για μια «παλιά καλή» διαστημική κάψουλα, κάτι σαν το Απόλλων. Το διαστημόπλοιο Απόλλων μπορεί να ήταν μικρό και «πρωτόγονο», αλλά τελικά ήταν πολύ πιο ευέλικτο από το διαστημικό λεωφορείο, αφού σε συνδυασμό με άλλες μορφές εξοπλισμού και συστήματα μπορούσε να χρησιμεύσει όχι μόνο για πτήσεις στη Σελήνη, αλλά και για δημιουργία τροχιακών σταθμών (βλ. Skylab), σεληνοβάσεων, ακόμα και πτήσεων στον Άρη. Στην πραγματικότητα η NASA είχε εκπονήσει πολύ ενδιαφέροντα (και εφικτά) σχέδια στη δεκαετία του 1960 τα οποία συνοψίζονταν στο Πρόγραμμα Εφαρμογών Απόλλων –η σταδιακή επέκταση της επανδρωμένης διαστημικής παρουσίας με άξονα μια «αποδεδειγμένη» τεχνολογίας (βλ. και άρθρο μας Οι Άλλοι Απόλλωνες Π&Δ Ιανουαρίου 2002, τ. 196) Όμως η υπεραισιοδοξία της NASA που μετά τον Απόλλωνα ήθελε να επαναλάβει κάτι εξίσου μεγαλειώδες, συντέλεσε στη δημιουργία του διαστημικού λεωφορείου και του διαστημικού σταθμού Freedom (που μετεξελίχθηκε στον ISS).
Εάν τελικά το Constellation είναι ένας αναβαθμισμένος και εκσυγχρονισμένος Απόλλωνας, αυτό ίσως σημαίνει ότι η περίοδος 1980-2010 αποτέλεσε κυριολεκτικά ένα τέλμα στην εξέλιξη της επανδρωμένης εξερεύνησης του διαστήματος, μια παρένθεση στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να γίνει αυτή η εξερεύνηση με πιο ευέλικτο και λιγότερο δαπανηρό τρόπο!
Από την άλλη μεριά, όταν τα διαστημικά λεωφορεία καταλήξουν στο μουσείο και ο ISS στο βυθό του Ειρηνικού, τι εγγυάται ότι το Constellation θα μας πάει στη Σελήνη και στον Άρη; Τίποτα, εάν δεν υπάρξει η αναγκαία πολιτική βούληση και χρηματοδότηση. Μπορεί το Constellation να αποτελέσει ένα «πολυεργαλείο», αλλά όπως και να το κάνουμε οι επανδρωμένες διαπλανητικές πτήσεις δεν πραγματοποιούνται με ψίχουλα. Έτσι, ίσως οι ΗΠΑ καταλήξουν να έχουν ένα σκάφος πολύ πιο κατάλληλο από το διαστημικό λεωφορείο, αλλά να το υποχρησιμοποιούν. Ας κάνουμε ένα παράδειγμα: ας υποθέσουμε ότι κάποιος είχε αγοράσει μια πανάκριβη και πολυτελέστατη λιμουζίνα για να πηγαίνει εκδρομές στα βουνά. Αφού την ταλαιπωρήσει επί χρόνια και δαπανήσει αμέτρητα λεφτά, συνειδητοποιεί ότι η λιμουζίνα μπορεί να είναι «μουράτη» αλλά είναι άχρηστη και επικίνδυνη στους κακοτράχαλους χωματόδρομους. Έτσι την «αποσύρει» και αγοράζει ένα πολύ φθηνότερο και ευέλικτο τζιπάκι 4Χ4. Τελικά όμως, επειδή αφενός μεν έχει γίνει πολύ σφιχτοχέρης και αφ’ ετέρου φοβάται μήπως πάθει κανένα ατύχημα εκεί ψηλά στο βουνό, καταλήγει να το φυλά ως κόρη οφθαλμού στο γκαράζ και να το βγάζει μόνο για να πηγαίνει για καφέ στο Κολωνάκι! Μεταφέροντας την αναλογία αυτή στο διαστημικό πρόγραμμα, κανείς δεν μας εγγυάται ότι το Constellation θα χρησιμοποιηθεί ως δομικός λίθος για την επανδρωμένη εξερεύνηση του Ηλιακού Συστήματος.
Ακόμα περισσότερο, όπως δήλωσε και ο ίδιος ο Μπους, η εξερεύνηση αυτή θα αφορά μια πολύ μεγαλύτερη χρονική περίοδο –αναφέρθηκαν χρονικοί ορίζοντες του 2020 και του 2030. Τέτοιες προθεσμίες είναι τόσο μακριά στο μέλλον που κάθε πρόβλεψη καταντά επιστημονική φαντασία. Είναι σαν να προσπαθούσε κάποιος να μαντέψει, το 1970, πώς θα ήταν η κατάσταση του διαστημικού προγράμματος το 2000. Θα απαιτηθεί μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια «γαλβανισμού» της αμερικανικής κοινής γνώμης προκειμένου να διατηρηθεί η διάθεση για την υλοποίηση του σχεδίου-χελώνα. Και δεδομένου ότι μέχρι το 2030 οι ΗΠΑ θα έχουν αλλάξει επτά διαφορετικές κυβερνήσεις, καταλαβαίνει κανείς ότι κάτι τέτοιο είναι φύσει αδύνατον. Ακόμα και στη δεκαετία του 1960, με τον Ψυχρό Πόλεμο και τον ανταγωνισμό των υπερδυνάμεων να μαίνεται σε Γη και διάστημα, η NASA διεξήγαγε υπεράνθρωπη προσπάθεια για να εξασφαλίσει τα απαιτούμενα κονδύλια προκειμένου να φτάσουν οι άνθρωποι στη Σελήνη μόνο οκτώ χρόνια μετά την δέσμευση του Τζων Κέννεντι. Και όπως γνωρίζουμε όλοι, το ενδιαφέρον του κοινού εξανεμίστηκε κυριολεκτικά αμέσως μετά την πρώτη προσσελήνωση. Εκτός αυτού, στη δεκαετία του 1960 οι ιθύνοντες και το κοινό αποδέχονταν βαθμό ρίσκου που σήμερα θεωρείται τεράστιος και απαράδεκτος. Αν οι τωρινές τάσεις συνεχιστούν, ο σημερινός βαθμός αποδοχής του ρίσκου θα θεωρείται τεράστιος και απαράδεκτος το 2020. Συνεπώς, για ποια «τολμηρά επιτεύγματα» του μέλλοντος μιλάμε;
Αυτό ακριβώς το σημείο έγινε εμφανέστατο λίγο μετά την ανακοίνωση του προέδρου Μπους, όταν ανακοινώθηκε πως η NASA «παγώνει» κάθε νέα διαστημική αποστολή για τη συντήρηση του διαστημικού τηλεσκόπιου Hubble, κίνηση που αναμένεται να θέσει εκτός δράσης το φημισμένο τροχιακό αστεροσκοπείο μέχρι το 2008. Οι διαστημικοί περίπατοι που απαιτούνται για τη συντήρηση και επισκευή εξαρτημάτων του διαστημικού τηλεσκόπιου είναι απαραίτητοι ανά τακτά χρονικά διαστήματα –αλλά θεωρούνται πλέον επικίνδυνοι, συνεπώς καλύτερα να μην πραγματοποιηθούν! Προφανώς οι 3 επανδρωμένες αποστολές «σέρβις» στο Hubble την τελευταία δεκαετία αποτέλεσαν μέγιστη «ανοησία»! Με τέτοιες αντιλήψεις και νοοτροπία, οι προτάσεις για επανδρωμένες αποστολές στη Σελήνη και στον Άρη μοιάζουν με (και είναι) επιστημονική φαντασία! Κι έτσι, παρότι το Hubble είναι το όργανο που επιτάχυνε την έρευνα στο χώρο της αστρονομίας όσο κανένα άλλο επίγειο τηλεσκόπιο μετά το 1990, καταδικάζεται να διαλυθεί στην ατμόσφαιρα κάποια στιγμή μετά το 2008 επειδή το «σέρβις» του θεωρείται «υπερβολικά ριψοκίνδυνο»…
Με βάση όλα τα παραπάνω το μέλλον της πρωτοβουλίας Μπους δεν διαγράφεται καθόλου φωτεινό. Το μοναδικό στοιχείο της που κατά τη γνώμη μας είναι σχεδόν βέβαιο, είναι ο παροπλισμός των διαστημικών λεωφορείων και η απόσυρση των ΗΠΑ από το σχέδιο του ISS. Δεδομένου ότι ο τελευταίος αποτελεί –πρακτικώς- αμερικανικό σχέδιο, είναι εξαιρετικά απίθανο η Ευρώπη, η Ιαπωνία και η Ρωσία να συνεχίσουν να συμμετάσχουν στο δυσβάσταχτο προϋπολογισμό του, μετά την αμερικανική απόσυρση. Ίσως η κατάσταση γίνει πιο συγκεκριμένη τον ερχόμενο Μάρτιο, οπότε θα συναντηθούν στο Μόντρεαλ οι εταίροι του προγράμματος του ISS. Τώρα, το εάν, πότε και με ποια μορφή θα υλοποιηθεί το Constellation, είναι κάτι εξαιρετικά νεφελώδες. Ακόμα και αν ο πρόεδρος Μπους επανεκλεγεί φέτος, η θητεία του θα τελειώσει αναγκαστικά (σύμφωνα με το αμερικανικό σύνταγμα) το 2008, δηλαδή αρκετά προτού το Constellation μεταμορφωθεί σε κάτι περισσότερο από πειραματικό μοντέλο.
Βεβαίως, κατά πάσα πιθανότητα η αμερικανική επανδρωμένη παρουσία στο διάστημα θα συνεχιστεί, λαμβανομένων υπόψη και των κινεζικών διαστημικών φιλοδοξιών. Όμως το πιθανότερο είναι αυτός ο αμερικανο-σινικός διαστημικός ανταγωνισμός να μην επεκταθεί πέρα από την τροχιά της Γης, τουλάχιστον από επανδρωμένης πλευράς. Η αποστολή αυτόματων βολιστήρων στη Σελήνη, στον Άρη και σε άλλους πλανήτες και αστεροειδείς ή κομήτες μετά βίας αποτελεί καινοτομία: είναι κάτι που γίνεται εδώ και μισό σχεδόν αιώνα. Όμως σε ένα κόσμο που το «εντυπωσιακό» έχει αποκτήσει μια εντελώς νέα έννοια, η αποστολή αμερικανικών και κινεζικών (ή ακόμα και ινδικών, ρωσικών ή ευρωπαϊκών) αυτόματων μηχανημάτων στον Άρη και στους κομήτες, θα εξακολουθήσει να θεωρείται «κοσμοϊστορικό κατόρθωμα».
Ο παροπλισμός των διαστημικών λεωφορείων και η απόσυρση από το Διαστημικό Σταθμό, θα εξοικονομήσει πάνω από 5 δισεκ. δολάρια κάθε χρόνο από τον προϋπολογισμό της NASA. Όντως, ένα τέτοιο ποσό ετησίως είναι κάπως ικανοποιητικό για να προχωρήσει ένα πρόγραμμα επανδρωμένων διαπλανητικών πτήσεων, έστω και με την ταχύτητα της χελώνας (εφόσον υπάρξει πολιτική βούληση). Όμως υπάρχει και κάτι άλλο που πρέπει να ληφθεί υπόψη: ποιος εγγυάται ότι τα «περισσευούμενα χρήματα» της NASA θα εξακολουθήσουν να διοχετεύονται στη NASA; Ή, με άλλα λόγια, ποιος εγγυάται ότι ο ετήσιος προϋπολογισμός της NASA δεν θα μειωθεί κατά 5 δισεκ. δολάρια μετά το 2010, προκειμένου τα χρήματα αυτά να διοχετευτούν σε «παραγωγικότερους τομείς» όπως η κοινωνική πρόνοια ή η εγχώρια ασφάλεια; Κανείς! Για την ακρίβεια, η NASA έκανε το ίδιο λάθος όταν υπέθεσε πως, μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος Απόλλων το 1972, θα συνέχιζε να λαμβάνει την χρηματοδότηση που λάμβανε στη δεκαετία του 1960. Στην πραγματικότητα οι κρουνοί των κονδυλίων έκλεισαν και η NASA βρέθηκε να ψάχνει απεγνωσμένα ένα μακροπρόθεσμο στόχο που θα εξασφάλιζε τη ροή των χρημάτων. Μήπως επαναληφθεί το ίδιο μετά το 2010; Μήπως η NASA της δεκαετίας του 2010-2020 καταλήξει να διαθέτει απλώς μια αναβαθμισμένη κάψουλα Απόλλων για σύντομα ταξίδια σε περιγήινη τροχιά;
Η προοπτική αυτή γίνεται όλο και πιο ρεαλιστική, δεδομένης της γενικότερης αδιαφορίας –αλλά και εχθρότητας- όχι μόνο του ευρέως κοινού και των πολιτικών απέναντι στις επανδρωμένες πτήσεις, αλλά ακόμα και μιας σημαντικής μερίδας της διαστημικής κοινότητας: οι πλανητολόγοι και οι αστρονόμοι διάκεινται εχθρικά απέναντι στις επανδρωμένες πτήσεις ισχυριζόμενοι (ορθώς, μέχρι ενός σημείου) ότι αυτές «κλέβουν» πολύτιμα κονδύλια από τα προγράμματα των αυτόματων εξερευνητικών βολιστήρων. Όμως όταν τα κονδύλια της NASA μειωθούν δραστικά, το δρεπάνι των περικοπών θα «πάρει σβάρνα» και τα δικά τους προγράμματα (όπως έκανε και στο παρελθόν πολλές φορές).
Ο πρόεδρος Μπους και ο διευθυντής της NASA Σον Ο’ Κηφ διευκρίνισαν ότι το μελλοντικό αυτό διαστημικό όραμα έχει πολλά περιθώρια για διεθνή συνεργασία. Όμως μελαγχολεί κανείς βλέποντας το «λαμπρό» παράδειγμα διεθνούς συνεργασίας του ISS. Ήδη οι Ρώσοι ανταποκρίθηκαν με ψυχρή συγκατάβαση στις ανακοινώσεις Μπους, ορθώς ισχυριζόμενοι ότι ένα τέτοιο όραμα απαιτεί ιλιγγιώδη χρηματοδότηση. Το θέμα είναι απλό: χωρίς ανταγωνισμό, δεν υπάρχει κανένα απολύτως κίνητρο για εντυπωσιακά και τολμηρά επιτεύγματα, κανένα περιθώριο για εξέλιξη. Και χωρίς τόλμη και ρίσκο, ο άνθρωπος καταλήγει απλώς να ανακυκλώνει το παρελθόν, βαφτίζοντας «εξέλιξη» τα «περσινά ξινά σταφύλια» και να βαυκαλίζεται με (βολικώς) μακροπρόθεσμα σχέδια.
Η ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΜΠΟΥΣ – ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ
Δαπάνη 12 δισεκ. $ για το νέο πλάνο διαστημικής εξερεύνησης μέσα στα πέντε επόμενα χρόνια. Το 1 δισεκ. $ θα είναι νέα χρηματοδότηση ενώ τα υπόλοιπα 11 δισεκ. $ θα προέλθουν από ήδη υπάρχοντα προγράμματα (που θα καταργηθούν).
Παροπλισμός των διαστημικών λεωφορείων μέχρι το 2010.
Ανάπτυξη ενός νέου επανδρωμένου οχήματος.
Επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη μεταξύ 2015-2020.
Κατασκευή σεληνοβάσης ως «εφαλτήριο» για πιο φιλόδοξες αποστολές.
Ολοκλήρωση των υποχρεώσεων των ΗΠΑ προς το πρόγραμμα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού μέχρι το 2010.
(Δημοσιεύεται στην Πτήση & Διάστημα που κυκλοφορεί στις 20 Φεβρουαρίου 2004)